MERCİMEK

Mercimek (Lens culinaris) 

Mercimek, insanlar için gıda olarak çok kıymetli bir baklagil bitkisidir. 

Kökeni; iri daneli türlerde Akdeniz Bölgesi, orta büyüklükteki daneli türlerde ülkemizin iç kesimlerindeki dağlık bölgeler, küçük danelilerde ise Afganistan’ın yüksek bölgeleri, Himalaya ve Hindikuş Dağları olduğu tespit edilmiştir.

Yiyecek olarak iyi bir protein değerine sahip olması yönüyle mercimek, baklagiller içerisinde önemli bir yere sahiptir. Aynı zamanda oldukça az miktarda doymuş yağ asitleri içermesi yüzünden kolesterol bulundurmayan yiyecekler grubuna girer ve bu yönüyle de önemli bir kültür bitkisidir.

Ülkemizde mercimek üretimi önemli bir yere sahiptir. Ülkemizde kırmızı ve yeşil mercimek için toplam ekim alanı yaklaşık 3 milyon dekar olarak, elde edilen toplam ürün ise yaklaşık 430.000 ton olarak gerçekleşmiştir. Çeşitlere göre en yüksek üretim yapan iller, Diyarbakır ve Yozgat illeridir. Yemeklik dane baklagil türleri içerisinde mercimek, düşük hava sıcaklıklarına karşı daha dayanıklı olması ile ilk sıralarda yer almaktadır. Bu yönüyle mercimek üreticiliği yapılacak alanlar için kışlık ekim tavsiye edilmektedir.

İklim İstekleri

Mercimek yetiştiriciliği için en uygun koşulları sıcak, ılıman ve suptropik iklim kuşakları sağlamaktadır. Ancak yetiştiricilik bu bölgelerin dışında, tropik alanların üst bölgelerinde ya da serin mevsimlerde de yapılabilmektedir. Yemeklik baklagiller grubu içerisinde yer alan mercimek, diğer türlere oranla kuraklık, sıcaklık ve soğuk gibi iklim faktörlerine en dayanıklı olan çeşittir. Daha önceki yıllardan üreticiliğin yapılacağı bölgeye yaz sıcaklarının beklenenden evvel ve aniden gelebileceği, yaz döneminin aşırı sıcak ve yağış olmadan geçebileceği biliniyorsa bu alanda yazlık mercimek yerine, kışlık kırmızı mercimek yetiştirilmesi daha doğru olacaktır.

Mercimek yetiştiriciliğinde tohumların çimlenebilmesi için gerekli olan sıcaklık en az 15 °C olmalıdır. Sıcaklıklar  genel olarak bu değerlerde seyrettiğinde, fideler 5 – 6 gün içerisinde toprak üstünde görülebilir. Ancak sıcaklık değerleri azaldıkça bu zaman dilimi uzamaktadır. Sık  ya da sürekli yaşanan donlar ürün verimini düşürmektedir. Aynı şekilde sıcaklıkların 27 °C üzerinde seyretmesi ürün kalitesin verimini kötü yönde etkilemektedir. Ortalama günlük sıcaklık değerlerinin 24 °C seviyesinde seyretmesi, yetiştiricilik yönünden optimum sıcaklık ortlaması olarak kabul edilmektedir. Bitkinin bilinen en iyi çimlenme sıcaklığı 8 °C ile 13 °C arasındadır. Çoğunlukla uzun gün bitkisi olarak bilinmektedir. Yetişme dönemi iklim koşullarına da bağlı olarak ortalama 6 – 7 aydır.

Toprak İstekleri

Üretim alanı için istenen belirli bir toprak tipi olmamakla birlikte kumlu topraklardan,  ağır ve killi topraklara kadar birçok toprak tipinde yetiştiricilik yapılabilmektedir. Ancak en iyi verimin alınabilmesi açısından sıcak, iyi havalanan, kumlu – tınlı, kireçli toprak tipleri tavsiye edilmektedir. Mecburiyet durumlarında,  ağır topraklarda ve kuruyarak taşlaşmış killi toprak tiplerinde de yetiştirilebilmektedir. Üretim alanındaki toprakta istenen pH değeri 5.5 – 6.5 arasındadır. Yani hafif asidik toprakları tercih eder. Şayet topraktaki pH değeri 9’un üzerine çıkarsa kökteki yumrularının oluşum süresi uzar ve bununla birlikte verimde azalma gözlemlenir.

Toprak Hazırlığı

Mercimeğin yetiştirileceği arazide yapılacak toprak işlemesi için iki seçenek vardır. İlk yöntem tahılların hasat edilmesinin ardından ilk sürüm yapılarak anız bozulmasıdır. Bu işlemde, toprak gölge tavındayken 15 – 20 cm derinlikte sürüm gerçekleştirilir. Sonbahar dönemine dek beklenir. Toprağa ilk yağmurların düşmesi, toprağın tava gelmesi ve yabancı otlarda ilk çimlenmeler görüldüğünde, mercimek ekilecek toprak 2. kez işlenir. Çift olarak kültivatör + tapan ya da goble disk + tapan seçeneklerinden birisi tercih edilerek üretimde kullanılacak olan tohum yatağı hazırlanır.

İkinci seçenekte ise; tahılların hasat edilmesinin ardından anız bozma işlemi gerçekleştirilmemişse, sonbahar dönemine dek tarla herhangi bir işlem uygulanmadan bekletilir. Sonbahar döneminde ilk yağmurlar toprağa düştüğünde, yabancı otlarda ilk çıkışlar görüldüğünde ve toprak tava geldiğinde 15 – 20 cm derinliğe inilerek pullukla toprak işlemesi gerçekleştirilir. Bu işlemden sonra kültivatör + tapan ya da goble disk + tapan seçeneklerinden biri tercih edilerek 2. bir toprak işlemesi gerçekleştirilir. Böylece toprak ekim için uygun duruma getirilir.

Mercimek Çeşitleri

Yemeklik baklagiller grubu içerisinde yer alan mercimeğin yetiştiricilik amacına, üretimin yapılacağı bölgeye ve değişken iklim koşullarına uyum sağlayabilecek farklı çeşitleri vardır. Bu çeşitler ;

• Yeşil Mercimek
•  Puy Mercimek
•  Kırmızı Mercimek
• Sarı Mercimek
• Mignon Mercimeği
• Beluga Mercimeği

Ekimi İşlemleri

Üreticilikte tercih edilecek ekim dönemi, hava şartlarına ve çevre etkisine bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Bitkiler ekseriyetle Ekim ayının ortalarından itibaren, Kasım ayının sonlarına dek yaklaşık 1 aylık süreçte ekilmektedir. Ekim işlemi için mibzer kullanımı gereklidir. Ekim işleminde tohumluk olarak yerli türler tercih ediliyorsa 1 dekar için 9 kg tohum atılmalıdır. Fakat belirlenen miktar, kullanılan tohumların temiz ve çimlenme kapasitesinin yüksek olduğu durumlar için geçerlidir. Şayet bu koşullar sağlanamıyorsa ekilecek tohum miktarında artışa gidilmelidir.

Ekim derinliği her tür toprak için sabit bir değer olarak 4 – 5 cm aralığında belirlenmiştir. Ekim için tavsiye edilen sıra aralarında bırakılacak uzaklık 15 – 20 cm olmalıdır. Kullanılacak mibzerin ekici ayakları, belirlenen aralıklarla ekimi gerçekleştirecek biçimde ayarlanmalıdır.

Gübreleme

Uygulanacak gübreleme işleminin, gerekli olan gübre çeşidiyle, gereken miktarda ve ekonomik anlamda gerçekleştirilebilmesi için belirli aralıklarla yaprak ve toprak analizleri yaptırılmalıdır. Gübreleme işlemine, analiz sonuçları göz önüne alınarak geçilmelidir. Ancak genel olarak dekara 2 – 3 kg azot uygulaması tavsiye edilmektedir. Azot uygulamalarına ihtiyacın bu denli düşük oluşuna karşı bu bitkide fosforlu gübrelere ihtiyaç oldukça yüksektir. Örnek teşkil etmesi amacıyla bir üreticilik bölgesinde yapılan araştırmalar neticesinde ekonomik gübre değeri dekara 10 kg P2O5 olarak belirlenmiştir.

Gübreleme işleminde mercimek üreticiliği için gerekli olan her iki besin maddesinin de sağlanabilmesi açısından % 18 azot ve % 46 P2O5 içeren diamonyum fosfat gübresinin tercih edilmesi uygun görülmüştür. Fakat burada dikkat edilmesi gereken bir nokta vardır. Tohumların çimlenme ve çıkışı esnasında olumsuz bir etki yaratmaması adına uygulanacak olan fosforlu gübreler, tohumla karıştırılarak verilmemelidir. Herhangi bir negatif etki ile karşılaşmamak için gübrenin tohum sıralarının yan ve biraz alt kısmına gelecek şekilde bant halinde uygulanması daha sağlıklı olacaktır.

Sulama

Bitki kuru şartlarda da yaşamını sürdürüp yetiştirilebildiği için, çoğu zaman sulamaya gerek duyulmamaktadır. Suya gereksinim duyulmaması dışında, yapılacak olan fazla sulama  ürüne zarar da verebilir. Ancak mevsimin fazla kurak seyrettiği dönemlerde 1 – 2 kez sulama yapılabilir.

Mercimek Hasadı

Hasat döneminde bitkinin danelerinde nem miktarının düşük olması istenir. En iyi hasat zamanı, bitkilerin sararmaya başladığı fakat tam anlamıyla kurumadığı dönemdir. Üreticilikte hasada genel olarak Mayıs ayı ortalarında başlanır yine Mayıs ayının sonlarına doğru hasat biter. Hasat işlemlerine olması gerekenden geç başlanıldığı taktirde, danelerde dökülme ve ürünlerde kayıp görülmektedir. Bu durumda oluşabilecek kayıp % 50 seviyelerine kadar çıkabilmektedir.

Ülkemizde mercimek hasadı için genel olarak tırpan, çayır biçme makinesi ve biçerdöverler kullanılmaktadır. Belirtilen üç yöntemde de hasat edilecek arazinin düz ve taşsız olması istenmektedir. Ekilişinin ardından merdane geçirilmesi, toprak yüzeyinin düz yapıda olmasına katkı sağlar. Hasadı yapılan 3 sıra birleştirilir, her gün aktarılarak 7 ile 10 gün arasında kurutulur. Kurutma işleminin ardından ürünler harman yerlerine aktarılarak harman edilir ve temizlenerek çuvallara konulur. Ürün bu durumda iken ya hemen satışa sunulur ya da uygun koşullar oluşturularak depolanır.

Mercimeğin Faydaları

• Cildi korur, 
• kemikleri güçlendirmeye yardımcı olur. 
• İçerisindeki protein sayesinde kişinin iştahını yönetir ve tokluk hissi verir. 
• Kilo vermek isteyen kişiler için tercih edilebilir bir besindir. 
• Glutensiz bir besin olan mercimek, çölyak hastaları ve glutensiz beslenmeyi tercih edenler için güzel bir seçenektir.
• Kronik Hastalıklara Karşı Korur
• Mercimek, düzenli olarak tüketilirse obezite, kalp hastalığı, diyabet ve meme kanseri gibi hastalıklara karşı vücuda direnç sağlar.
• Hstalıklara yakalanma riskini azaltır. 
• İçerdiği polifenoller sayesinde güçlü bir besin olarak kabul edilir. 
• Hücre hasarlarıyla savaşarak beyin sağlığını korur. 
• Diyabet hastalarının kolesterol seviyelerini dengeler. 
• Antioksidan özelliği vardır.
• İçerdiği potasyum sayesinde yüksek tansiyonun kötü etkilerine karşı koruma sağlayabilir. 
• Kan basıncını kontrol altına alabilir 
• Mercimeğin protein içeriği yüksektir, kırmızı etin yerine alternatif bir besin olarak tüketilebilir.
• Kalp Sağlığını Destekler, içeriğinde bulunan folat, kalbi korur ve kırmızı kan hücreleri oluşumuna destek olur. 
• Hamilelerin bebek gelişimi döneminde tüketilmesi önerilebilir. 
• Kalp sağlığını destekleyen folat, demir ve B1 vitamini barındırır. 
• Kötü kolesterol seviyesini düşürerek, kan basıncını dengeler ve böylelikle kalp hastalığı riskine karşı koruma sağlar.
• Sindirim Sistemini Düzenler, içeriğindeki lif, bağırsaklarda bulunan iyi bakterileri besleyerek sindirim sisteminin doğru çalışmasını sağlar. Aynı zamanda kanser riskini azaltmaya da yardımcı olur. 

Mercimeğin Yan Etkileri Nelerdir?

Mercimek, tok tutarak kilo vermeye yardımcı olur ancak tüketirken dikkat edilmesi gerekir. sebebi ise her tahıl, tohum ve baklagillerde yer alan lektin maddesidir. Lektin hassasiyeti yaşayan kişilerde vücutta iltihap oluşabilir ve bağırsaklar zarar görebilir. Bu etki herkeste görülmemekle birlikte bu maddeyi içeren mercimek yada başka bir baklagil tüketen kişide sürekli olarak halsizlik gözüküyorsa uzman doktora danışarak gerekir. 

Mercimek Nasıl Tüketilir?

Mercimek kuru olarak satılır ve en çok kullanıldığı yer çorba yapımıdır, hemen hemen her lokantada çorbası bulunur ve evlerde de ana yemeklerden önce en çok tercih edilen çorba çeşididir. Mercimeğin köfteside yapılır ayrıca salatalarda da kullanılan bir baklagil türüdür.