DOMATES

Domates (Solanum lycopersicum)

• 
  Domates, Patlıcangiller (Solanaceae) familyasından, anavatanı Güney Ve Orta Amerika olan,  meyve kısmı yenen yazlık bir sebzedir. 
• Sebzeler içinde tüketim oranı çok yüksek olan domates, içerdiği çeşitli vitamin ve mineraller sayesinde insan sağlığı için oldukça faydalı bir gıda maddesidir. 
• Domates taze tüketimin yanı sıra, işlenmiş olarak ketçap, salça, konserve ve dondurulmuş olarak da kullanılmaktadır. 
• Tüketim amaçlarına göre sofralık ve sanayi olarak iki çeşidi vardır. 
• Türkiye, domates üretimi bakımından dünyada 4. sırada yer almaktadır.

Yetişme Şartları

• Domates sıcak ve ılıman iklimi seven bir sebzedir. 
• Yetiştirme döneminin herhangi bir anında sıcaklık sıfırın altına düşerse bitki tamamen ölür. 
• Bu nedenle fidelerin tarlaya dikilmesi için ilkbahar geç donlarının bitmesini beklemek gerekir. 
• Domateslerde genelde gece ve gündüz sıcakları arasında 6 – 8 °C’lik bir fark olması istenir. 
• Bitkinin iyi gelişebilmesi için optimum sıcaklıklar, gündüzleri 19 – 26 °C, geceleri ise 14 – 18 °C’dir. 
• Döllenme olayının gerçekleşebilmesi için sıcaklık çok önemlidir. 
• Domates çiçeğinin tozları 10 °C ve üzeri sıcaklıklarda çimlenerek dölleme yapabilmektedir. 
• Sıcaklık 15 °C’nin altına düştüğünde meyve bağlama yüzdesi doğru orantılı olarak azalır. 
• Tohumların çimlenebilmesi için minimum sıcaklık 10 °C, optimum sıcaklık 20 – 29 °C ve maksimum 36 °C’dir.

Toprak İstekleri ve Gübreleme

• Domates çok fazla seçici bir bitki olmamakla beraber, organik madde oranı yüksek, kumlu ve kumlu tınlı topraklarda çok iyi gelişim gösterir. 
• Sanayi domatesi yetiştiriciliğinde de tınlı, killi tınlı ve milli tınlı topraklar tercih edilmektedir. 
• Domates bitkisi, biber ve patlıcan ile aynı familyada yer almaktadır. 
• Bu nedenle aynı alana art arda yapılan dikimlerde hastalık ve zararlıların artması ve toprağın içerdiği besin elementi içeriği azaldığından dolayı münavebe yaparken farklı familyadan bitki türleri tercih edilmelidir. 
• Münavebede baklagil bitkileri kullanarak toprağa yeşil gübre sağlanabilir. 
• Bu sayede toprağın içerdiği organik madde oranının ve besin elementi içeriğinin artması sağlanır.
• Yetiştirilecek tarlaya sonbaharda derin sürüm, ilkbaharda ise yüzlek sürüm uygulanmalıdır. 
• Toprak diskaro ve rotavatör ile işlenerek dikime uygun hale getirilir. 
• Derin sürüm öncesi dekar başına 3-4 ton yanmış ahır gübresi atılır. 
• Gübreleme öncesi toprak analizi yaptırılarak, alınan sonuca göre gübreleme yapılması gerekmektedir. İlkbaharda sürümden önce pulluk altına fosforlu gübre uygulanmalıdır. 
• Potasyumlu gübrenin 2/3’ü ile azotlu gübrenin 1/3’ü dikim esnasında toprağa verilmelidir. 
• Potasyumlu gübrenin kalanı ve azotlu gübrenin 1/3’ü meyve tutumunda, azotlu gübrenin kalan diğer kısmı ise ilk hasattan sonra toprağa uygulanmalıdır.

Bakım

• Domates bitkisi genelde sıcak yataklarda fide haline gelene kadar yetiştirilip sonradan toprağa dikilse de, sanayi domatesi yetiştiriciliğinde doğrudan toprağa tohum ekimi uygulanabilir. 
• Ancak doğrudan tohum ekimi uygulanmadan önce toprağın sıcaklığının minimum 14 °C ve tohum yatağının iyi hazırlanmasına dikkat edilmelidir. 
• Fide uzunluğu 15 – 20 cm’ye ve kurşun kalem kalınlığına ulaştığında dikim için uygun büyüklüğe gelmiş olur. 
• Bu büyüklüğe ulaşması uygun şartlarda 6 hafta sürmektedir. 
• Geniş alanlarda fide dikiminde makinelerden yararlanılabilir. 
• Makine ile dikim yapılması için toprağın hazırlık durumu çok önemlidir. 
• Sırık domates çeşidinde, sıra arası mesafe 60 cm, sıra üzeri mesafe ise  40 cm olmalıdır. 
• Bodur domates çeşitlerinde ise sıra arası mesafe 120 cm, sıra üzeri mesafe ise  50 cm olmalıdır.
• Kökünde toprak bulundurmaya, kökü açıkta bulunan fideler plantuvar ile, saksı, siyah naylon veya viyol içerisinden alınmış kökünde toprak bulunan fideler ise çapa yardımı ile toprağa dikilir. 
• Toprağa dikilen fidelere, dikimin hemen ardından bol bol can suyu verilmelidir.

Sulama ve Çapalama

• Dikimden ortalama 10 – 20 gün sonrasında ilk çapalama yapılır. 
• Bu çapalama ile fidelerin kök boğazı toprakla kapatılır. 
• İkinci çapalama ise birinci çapalamadan 2 – 3 hafta sonra yapılır. İlk meyveler görülene kadar sulamadan kaçınmamız gerekir. 
• Sulama yaparken toprak ve iklim özellikleri dikkate alınmalı ve toprağın uygun bir nemde kalması sağlanmalıdır. 
• Domates bitkisi için en uygun sulama şekli damla sulamadır. 
• Eğer karık arası sulama yapılacaksa bu işlem düzgün bir şekilde yapılmalı ve fazla sulamadan kaçınılmalıdır.
• Ürün kalitesi açısından sırık domates çeşidinde budama büyük önem taşır. 
• Budama, tarlada yetiştirilen sırık domates çeşitlerinde koltuk alma şeklinde uygulanmalıdır. 
• Koltuk alma, bitkinin gövdesi ile ana yaprakların birleştiği kısımdan yeni çıkan sürgünlerin kopartılmasıdır. 
• Bu işlem her 15 günde bir tekrarlanır. 
• Sırık domatesin boyu yaklaşık 30 ila 35 cm’ye ulaştığında, bitkinin 10 cm kadar ilerisine bir kazık dikilerek fidenin kırılmaması, destek alması sağlanır. 
• Kazıklar en alt kısımdan itibaren rafya veya bir iple yan yatmış 8 şeklinde bağlanır. 
• Bu bağlama işlemi bitki boy kazandıkça her 30 – 35 cm’de bir tekrarlanır.

Domates Hastalıklar

• Kök çürüklükleri / Rhizoctonis spp. – Fusarium spp. – Alternaria spp. – Sclerotinia spp.
• Bakteriyel solgunluk ve Kahverengi çürüklük / Ralstonia solanacearum
• Beyaz çürüklük / Sclerotinia sclerotiorum
• Bakteriyel Benek / Pseudomonas syringae pv. tomato
• Bakteriyel Leke / Xanthomonas vesicatoria
• Septorya Leke Hastalığı / Septoria apiicola, Septoria lycopersici
• Biber Kök Boğazı Yanıklığı / Phytophthora capsici
• Bakteriyel Kanser ve Solgunluk   / Clavibacter michiganensis subsp. michiganensis
• Domates Öz (Gövde) Nekrozu / Pseudomonas corrugata, P. viridiflava, P. cichorii, P. mediterranea, Erwinia carotovora subsp. carotovora, E. c. subsp. atroseptica, E. chrysanthemi
• Domates Mildiyösü / Phytophthora infestans
• Domates Yaprak Küfü / Fulvia fulva
• Erken Yanıklık / Alternaria solani
• Stolbur
• Domates Lekeli Solgunluk Virüsü / Tomato Spotted Wılt Tospovirus 
• Domates Mozaik Virüsü / Tomato Mosaic Tobamovırus (ToMV)
• Hıyar Mozaik Virüsü / Cucumber Mosaıc Cucumovirus
• Domates mildiyösü

Domates Zararlılar

• Domates güvesi / Tuta absoluta
• Beyaz sinek / Tütün beyazsineği (Bemisia tabaci), Sera beyazsineği (Trialeurodes vaporariorum)
• Domates Pas Akarı / Aculops lycopersici
• Kırmızı örümcek / İki noktalı kırmızıörümcek (Tetranychus urticae) Pamuk kırmızıörümceği (Tetranychus cinnabarinus)
• Tripsler / Tütün tripsi (Thrips tabaci), Çiçek tripsi (Frankliniella occidentalis)
• Yaprak Bitleri / Pamuk yaprakbiti (Aphis gossypii), Bakla yaprakbiti (Aphis fabae), Şeftali yaprakbiti (Myzus persicae) Patates yaprakbiti (Macrosiphum euphorbiae), Lahana yaprakbiti (Brevicoryne brassicae)
• Yaprak Galeri Sinekleri / (Liriomyza trifolii, Liriomyza bryoniae, Liriomyza huidobrensis, Phytomyza horticola)
• Yeşilkurt / Helicoverpa armigera 
• Danaburnu / Gryllotalpa gryllotalpa
• Bozkurt / Agrotis spp.
• Telkurdu / Agriotes spp.

Domates Hasadı

• Tarlada yetiştirilen domateslerde tohumdan hasat anına kadar ortalama 80 – 100 günlük bir süre vardır.
•  Eğer tarlaya tohum olarak değil fide olarak ekim yapılmışsa hasada kadar ortalama 60 ile 80 günlük bir süre vardır. 
• Domates hasadı, bitkinin erkenciliğine, yetiştirme koşullarına ve gönderilecek pazarın uzaklığına göre farklı zamanlarda yapılmaktadır. 
• Eğer hasadın gönderileceği pazar yakın ise tam olum, gönderilecek pazar uzak ise pembe veya yeşil olum dönemlerinde hasat yapılır. 
• Sofralık çeşitler yetiştiriliyorsa ve hasat el ile yapılacaksa meyveler dikkatsiz bir şekilde koparılmamalıdır. 
• Dikkatsiz bir şekilde koparılan domateslerin etli kısmından bir bölümü koparılan sapta yani bitkinin üzerinde kalır. 
• Bu durum hasat edilen domatesin hızlı bir şekilde çürümesine ve pazar değerinin azalmasına neden olur.  Yetiştirme alanının büyüklüğüne göre makineli hasat da tercih edilebilir.

Domatesin Faydaları

• Likopen başta olmak üzere içerdiği antioksidanlar sayesinde kanser riskini azaltır.
• Kan basıncını düzenler.
• Kan şekerinin dengelenmesine yardımcı olur.
• Vücut yağının azalmasını sağlar, kilo vermeye yardımcı olur.
• Cildi sıkılaştırır.
• Sindirim sisteminin fonksiyonlarını düzenler.
• Bağışıklık sistemini güçlendirici etkisi vardır.
• Katarakt oluşumunu geciktirir.
• Stresi azaltır, sakinleştirici etkisi bilinmektedir.
• Kansızlığı önler.
• Karaciğer fonksiyonlarını düzenlemeye yardımcı olur.