ÇELTİK (Pirinç)

Çeltik (Oryza sativa)

Ülkemizde temel besin kaynaklarından biri olan çeltik, pilav ve  yemeklerde yoğun olarak kullanılan bir tahıldır. Bütün bölgelerinde yetiştiriciliği yapılmakla birlikte özellikle  Marmara ve Karadeniz bölgelerinde  daha fazla yetiştirilir. Ege ve Doğu Anadolu Bölgelerinde ise ekim alanları daha azdır.

Yerel olarak yetiştirilen pirinç ülke ihtiyacına yetmemektedir ve her yıl artarak daha fazla pirinç ithalatı yapılmaktadır. Bunun genel sebebi sebebi ekim alanlarının ve  çeltik üretimindeki verimliliğin yetersiz olmasıdır.

Çeltik çiftçisi, yüksek verim almayı amaçlar, çeltik işleyen fabrikalar daha yüksek randımanlı temiz çeltik almak ister, tüketici ise damak zevkine uygun  kaliteli ve temiz pirinç tercih eder. Piyasa genelde bu şekilde işlemesinden dolayı kesinlikle daha yüksek kalite ve verim amaçlanmalı bu amaçları yerine getirecek stratejiler uygulanmalıdır.

Ekilecek çeşidin seçimi, tarla hazırlığı, ekim zamanı ve sıklığı , gübreleme şekli ve dozu, ilaç kullanımı, sulama, hasat zamanı ve yöntemi, kurutma ve depolama , pirince işleme ve pazarlama safhalarının uygun bir şekilde yapılması önemlidir. 

Pirinç Çeşitleri

Dünyada 7.000 -10.000 arasında Pirinç çeşidinin olduğu söylenmektedir. Bu kadar şeit tek tek sayılamayacağı için pirinçleri 5 alt grup altında toplamak mümkündür. 

Bunlar:

1. Görünüşüne göre pirinç çeşitleri,
2. Şekline göre pirinç çeşitleri,
3. Boy ve tatlarına göre pirinç çeşitleri,
4. Uzun taneli, orta taneli, kısa taneli olmasına göre pirinç çeşitleri,
5. Aromatik ve tatlı türüne göre pirinç çeşitleri

İklim ve Toprak İstekleri

Toprak yönünden çeltik seçici değildir. Her cins toprakta yetişebilir. Fakat su geçirgenliği az ve organik maddesi yüksek olan topraklarda yapılan yetiştiricilikte yüksek verim ve kalite alınabilmektedir. pH optimum 5.5 – 7.5 arasında olmalıdır. Tuzlu topraklara çabuk adapte olabilir. Çeltiğin ekileceği tavalar ideal büyüklükte olmalı ve su kullanımı daha etkin uygulanmalıdır.

Ekim parselleri ideal büyüklükte olursa, derin veya yüzeysel drenaj yapmak kolaylaşır, homojen bir bitki örtüsü olur, makineli tarım kolaylaşır, yabancı ot kontrolü etkili ve daha kolay olur. 

Çeltik  tohumunun çimlenmesi için gereken sıcaklık  en az 16 – 19 °C olmalıdır. Çeltik bitkisinin gelişip ürün verene kadar 18 – 40°C arasındaki sıcaklıklara ihtiyacı vardır.

Toprak Hazırlığı

Sonbaharda derin olarak sürülmesi gereken tarla kışı geçirdikten sonra derin olmamak üzere  birinciye çapraz yönde olacak şekilde tekrar sürülmesi gerekir. Tohum yatağının hazırlanması için tırmık ve diskaro kullanılmalıdır. Tarlanın en yüksek yerinde su doldurma, en alçak yerinde ise su boşaltma kanalı yapılmalıdır. Bundan sonra tavalar yapılarak toprak hazırlığına devam edilir. 

Kaliteli çeltik üretimi için önemli olan bir diğer husus ta tarlanın tesviyesidir. Bu tesviye lazerli makinelerle yapılabilir. Tarlanın her yerinin eşit yükseklikte olması aynı su seviyesi ve aynı olgunluk yüksek kaliteye sahip olan çeltiklerin yetiştirilmesi demektir. Aynı şekilde tesviyesi iyi olan tarlanın gübreleme ilaçlama gibi bakım işleri de kolay olacağından verim ve kaliteye dolaylı yoldan etkili olmuş olacaktır.

Ekim

Çeltik fideleme, mibzerle, serpme,  olmak üzere farklı şekillerde ekilebilmektedir. Ülkemizde genelde elle serpme ekim kullanılmaktadır. Dünyada da genellikle fideleme ya da serpme ekim kullanılmaktadır. Serpme ekimde  önceden çimlendirilmeye alınmış çeltik tohumları elle tavalara serpme şeklinde ekilmektedir. Suda dibe çöktükten sonra tohumların üzerinde mil tabakası oluşmuştur. 5-6 gün sonra su boşaltılarak  tohumların toprakta köklenmesi sağlanır. Bu arada toprak kurumamalıdır.

İlk yapraklarını çıkarttıktan sonra su bitkilerin boyu arttıkça bu oranlar arttırılmalıdır. Mibzerle ekimde tava genişliği çalışmak için uygun büyüklüklerde olması gerekmektedir. Mibzerle sıraya ekimde tarlanın çok iyi düzenlenmiş olması gerekmektedir. Ülkemizde bu ekim yöntemi yok denecek kadar az kullanılmaktadır.

Fideleme ile ekim yönteminde ise fideliklerde çimlendirilen fideler 4-5 yapraklı duruma geldiklerinde tarlaya şaşırtılabilirler. 5-10 gün sonra norma büyüme devam ederek kardeşlenmeye başlarlar. Fideleme ile yönteminin serpme ekime göre avantajları; başlangıçta az su gereksinimi, ilk bahar erken donlarından kaçınma, su ve iç gücü tasarrufu, bu avantajlara rağmen fideleme yöntemi de ülkemizde yeterince kullanılmamaktadır. Bunun sebebi diğer ülkelere göre ülkemizdeki girdi maliyetlerinin pahalı olmasıdır.

 Ekim Zamanı

Çeltiğin ne zaman ekileceğini havanın ve sulama suyunun sıcaklığı etkilemektedir. En az 16 °C olması gereken sıcaklık  ekilecek çeltiğe verilen suyun bu sıcaklıktan düşük olması durumunda çeltik çimlenmesi gözlenmeyecektir. Buna bağlı olarak değişik iklim özelliklerine sahip olan bölgelerde ekim zamanı farklılık göstermektedir. Nisan ortası ile haziran sonuna ulaşabilen uzun bir ekim zamanı vardır. Sonbahar erken donları görülen bölgelerde erken ekim yapılması önerilmektedir.

Erken ekimlerde çimlenme ve tutunma zorluğu görülebilmektedir. Geç ekimlerde ise gece sıcaklıklarının düşük olması nedeniyle kalitede düşüklükler görülmektedir. Taban arazide ekimi yapılan çeltik sonbahar yağmurları nedeniyle hasadı bazen yapılamama durumuna kadar gelmektedir. Bu nedenlerden dolayı çeltik çeşidi ve ekim zamanı iyi seçilmelidir.

Sulama

Dünyada çeşitli şekillerde sulama yöntemleri uygulanmaktadır. Ülkemizde 10 – 20 cm derinliğinde devamlı su akışı sağlanarak sulama yapılmalıdır. Tavalarda yapılan bu yöntemde  5 – 6  sonra su çekilerek bitkiler toprağa tutunduktan sonra su seviyesi arttırılarak sulamaya devam edilir. Bitki boyu 30 cm olduğunda  su seviyesi 15 cm olarak sabit kalmaktadır. Hasat yapabilmek  için çiçeklenmeden 30 – 40 gün önce sulama kesilmektedir.

Kesik sulama diye tabir edilen sulama yöntemi ise sivrisinekleri azaltmak amacıyla yapılmaktadır. Bu sulama yönteminde 8 – 10 gün de bir 2 – 3 gün sulamada kesilme yapılmaktadır. Tavaların suyu kesilir ve kurutulur. Kesiklik sulamada sulama adedi 8 – 15 tir.

Gübreleme

Çeltik bitkisi tarladan tane ve sap olarak fazla kuru madde kaldırmaktadır. Buna bağlı olarak da bitki besin maddesi ihtiyacı fazladır. Bu nedenle iyi verim almak için iyi bir gübreleme yapmak zorunludur. Azotlu ve fosforlu gübreler çeltikte verim ve kalite artışı için önemli gübrelerdir.  Tarlaya yeşil gübre olarak önceden ekilmiş baklagilleri iyice sürüp toprağa karıştırılması da gerekmektedir ancak ülkemizde çeltikte gübreleme sadece ticari gübreler ile yapılmaktadır.

Çeltikte kullanılacak olan azotun  amonyum sülfat şeklinde olması yapılan araştırmalar sonucunda nitrite oranla çok daha fazla verim ve kaliteye olumlu etki ettiği gözlemlenmiştir. Verilmesi gereken fosforlu gübrenin de triple süper fosfat olması verim ve kalite açısından önem arz etmektedir. Verilecek olan fosfor ve potasyumlu gübrelerin tamamı ve azotlu gübrenin de 1/3 ‘ü ekimden önce, azotun geri kalan payları ise kardeşlenme döneminde ve salkım oluşumu başlangıcında verilmelidir.

Hasat ve Harman

Çeltiklerin olgunlaştığını anlamak için salkımların rengine bakılmalıdır. Salkımların % 80’i sarı rengi aldığında   ve daneler de sert mum şeklini aldığında çeltik hasat edilebilir. Hasat etmeden önce iyi karar verilmelidir. Erken hasatta olgunlaşmamış tebeşirimsi ve yeşil daneler nedeniyle verim ve randıman düşmektedir. Geç hasatta ise kuşlar ve kemirgenler gibi hayvan zararı ile kırık pirinç oranı artmakta ve kurutma problemi çıkmaktadır. Bu dönemde rutubet oranı % 22 – 24 arasındadır.

Kurutma ve Depolama

Çeltik hasadı yapıldıktan sonra  güvenli bir şekilde depolanabilmesi için rutubet oranının en az % 14’e düşürülmesi gerekmektedir. Güneşin altında kurutma yapılan çeltik sert beton yada benzeri bir zemine serilmeli sergi kalınlığı ise 4 – 5 cm’yi geçmemelidir. Sık sık karıştırma işlemi yapılmalıdır. Depolama sırasında çeltiğin rutubetinin % 14’ün altında olması gerekmektedir. Bu rutubet oranı arttıkça mikroorganizma ve böcek zararı da artmaktadır. Ambarın nispi rutubeti ise % 60’ın altında olmak zorundadır. Sıcaklıkta olabildiği kadar düşük tutulmalıdır.

Çeltikler ağaç liflerinden yapılmış çuvalların içine  ve tahta paletlerin üzerine koyularak depolanırsa  hava sirkülasyonu sağlanacağından dolayı depolama süresi de uzar. Tohumluk olarak kullanılacak danelerin depoda 2 yıldan fazla bekletilmemesi gerekmektedir.

Pirincin Faydaları

• Vücut kilosunun sağlıklı bir şekilde korunmasına yardımcı olabilir.
• Kahverengi pirinç kronik hastalıklara karşı koruma sağlayabilir.
• Beyaz pirinç vücut enerjisini destekler ve egzersiz sonrası glikojen seviyelerini geri kazandırır.
• Beyaz pirinç sindirim sistemini rahatlatır.
• Glutensiz bir tahıldır.