BEZELYE

Bezelye (Pisum sativum)

• Bezelye, zengin protein içeren, iklim isteği bakımından son derece seçici Baklagiller (Fabaceae) familyasından bir serin iklim bitkisidir.  Ana vatanı Batı Asya ve Avrupa’dır.  
• Bezelye iklim isteği bakımından benzer birçok bitki türüne göre daha seçici bir sebze türüdür. Bu sebeple de her yerde verim bakımından tam verim ile üretilmesi biraz risklidir. 
• Ülkemizde yetiştirilen yemeklik dane baklagiller arasında, ekim alanı yönünden 5. sırada yer almaktadır.

İklim İstekleri

• Bezelye serin iklimleri seven, donma noktasına yakın sıcaklıklara dayanabilen bir sebze türüdür. Serin ve nemli hava şartlarına sahip bölgelerde hızlı ve verimli bir gelişme süreci geçirirken sıcak ve kurak havalardan hoşlanmaz.
• Yetiştirilme dönemi süresince sıcaklığın donma noktasının üzerinde olması arzu edilen bir durumdur. Çimlenme döneminde topraktaki yüksek rutubet tohumların çürümesine sebebiyet verebilmektedir.
• Gelişme döneminde yüksek sıcaklıklardan ve uzun güneşlenmelerden hoşlanmayan bezelye bu dönemde daha çok serin bir hava ve rutubetli bir toprak ister.
• Gelişme döneminde meydana gelmesi muhtemel yüksek sıcaklıklar ve kuraklık bitkinin tüm gücünü generatif faza harcamasına ve bu sebeple de bodur kalmasına sebebiyet verir. Bu durumda sebze normal irilikte ürün veremez. Çabuk ve zoraki bir olgunlaşma dönemi yaşanmasından dolayı da hem verim düşer hem de bezelye kalitesi olumsuz etkilenir.
• Bezelye bitkisi,  belirli bir sıcaklık toplamından sonra generatif döneme geçer. Aksi durumda vegetatif kalır. Bezelye tohumlarının çimlenmesi için en uygun sıcaklık aralığı 15 – 18 °C aralığındaki sıcaklıklardır.
• Çimlenme ve akabinde gerçekleşecek olan çiçeklenme dönemlerinde 15 – 18 derece, çiçeklenme ile olgunlaşma süreci arasındaki dönemde ise 18 – 21 °C aralığındaki sıcaklıklar ideal olarak kabul edilmekte ve bu sıcaklık aralıklarında verimin yüksek olacağı düşünülmektedir.
• Sıcaklığın yüksek olması durumunda çiçeklenme süreci kısalır. Sıcaklığın 10 °C’nin altına düşmesi durumunda ise danenin olgunlaşması gerçekleşmez. Aynı dönem için hava sıcaklığının 26 °C ve üstüne çıkması da arzu edilen bir durum değildir. Tüm bu hava koşulları üretim ve verimlilik adına ciddi sıkıntılar doğurabilmektedir.
• Bezelye bitkisinin yüksek hava sıcaklıklarına en duyarlı olduğu dönem çiçeklenmeden hemen sonraki evredir.
• Yağışın veya sulamanın özellikle yetişme dönemi boyunca düzenli ve yavaş olması danenin yüksek kalitede oluşmasını sağlayacaktır.
• Danelerin olgunlaşma sürecinde hava sıcaklıklarının 30 °C ve üstüne çıkması durumunda tohumlar canlılıklarını kaybederler ve haşlanma dediğimiz olay ortaya çıkar.

Işıklanma

• Ekimin yapıldığı alandaki ışık miktarı da gelişme ve verim gibi konularda oldukça etkilidir. 15.000 Lüx değerindeki bir aydınlatma ile bitkilerin normal seyirlerinde geliştiği, daha düşük ışık yoğunluklarında çiçek salkımlarındaki çiçek sayılarının düştüğü, daha yüksek ışık yoğunluklarında ise çiçek sayısının artmaya başladığı ve her iki süreç sonunda da kalitenin düştüğü gözlemlenmiştir.

Toprak İsteği

• Bezelye aslında toprak isteği noktasında oldukça seçicidir. Serin ve yağışlı ortamlarda yetiştirildiği için alüviyal ve su tutma kapasitesi yüksek topraklarda verimliliği yüksek olmaktadır.
• Ağır topraklardan hoşlanmayan bezelye çimlenme döneminde ıslak ve rutubetli topraklarda tam anlamıyla çimlenme işlemini gerçekleştiremeyebilir. Gövdenin ve meyvelerin ıslak toprak ile temas etmesi de çürümelere sebebiyet verebilmektedir. Bu sebeple de sebzenin sırıklar vasıtası ile yerden kaldırılması gerekecektir.
• Erken üretim yapılmak istenmesi durumunda kumlu-tınlı topraklar işinizi daha iyi görecektir. Yüksek verim ve Yüksek nitelikli ürün elde edilmek istendiğinde ise için iyi draje edilmiş killi-tınlı topraklar tercih edilmelidir.
• Düşük pH seviyesine sahip topraklarda Azot ve Fosfor alımının da azalmasına bağlı olarak dane veriminde düşmeler yaşanabilmektedir.  Bu noktada da bezelye yetiştiriciliği için seçilen toprakların ortalama olarak 6.5 – 7 civarında bir pH seviyesine sahip olması gerekmektedir.

Toprağın Hazırlanması 

• İlkbahar döneminde yapılacak olan ekimler için topraktaki azot bakterilerinin ve mikroorganizmaların faaliyetlerini daha kolay hale getirebilmek adına sonbaharda ekim yapılacak olan toprak 20 – 25 cm derinliğinde bir iki kez sürülerek havalandırma işlemi yapılır.
• Sonbahar döneminde yapılacak olan ekimler için tarla anız bozumunu takip eden dönemden sonra sürülmeli ve ekim öncesinde de yeniden sürülmelidir. Toprağın bu süreçte çok iyi işlenmesi gerekmektedir.
• Büyük işletmelerde hasat işlemleri makinalar ile yapıldığından tarla yüzeyinin çok düzgün olması gerekecektir. Bu sebeple de ekim sürecinde tarla yüzeyinin de yapısına ve düzgünlüğüne dikkat etmeniz gerekecektir.
• Hem sonbahar hem de ilkbahar ekimlerinde işlenen toprak tırmıkla düzeltilerek ekime hazır hale getirilmelidir.

Ekim Zamanı

• Tohum ekimi bölgedeki iklim şartlarına göre değişkenlik gösterebilir. Bu noktada Kasım ayından başlayarak Mayıs ayı sonuna kadar  ekiminin yapılması mümkündür. Bezelye ekimi toprak sıcaklığının 7 – 8 derece olduğu dönemlerde yapılmalıdır. Bezelye Tohumu her ne kadar 2 derece sıcaklığında dahi çimlenme yapabilse de bu sıcaklıklardaki ekim ve çimlenme sonrasında verim düşmektedir.
• Ülkemizde genellikle Şubat ve Mart aylarında ekim yapılmakla birlikte, Kasım sonuna kadar sonbahar çeşitleri, şubat ayından mart ayının ortasına kadar erkenci çeşitler, mart ortasından nisan başına kadar yarı erkenci ve geçici çeşitler, nisan ortasından sonra ise sıcağa dayanıklı çeşitlerin ekiminin yapılması doğru olacaktır.
• Ekim şekli ve ekim noktalarının aralıkları ekilecek olan  çeşide, işletmenin büyüklüğüne ve ürünün değerlendirilme şekline göre değişiklik göstermektedir.
• Bezelye hasadının elle yapıldığı işletmelerde tohum ekimi önceden hazırlanmış masuralara (karık) yapılırken, makine ile hasat işlemi yapılacak olan işletmelerde  ekim işlemi düze yapılır.
• Ekim sürecinin mutlaka toprak tavında iken yapılması ve tohumların ortalama olarak 3-5 cm derinliğe ekilmesi gerekmektedir.
• Yetiştirme döneminde düzenli yağış alan veya yağmurlama sulama imkanına sahip olan tarlalarda düze ekim yapılması verimlilik adına daha uygun olacaktır.
• Yetiştirilecek olan bezelyeler eğer Sırık Çeşidi olarak adlandırılan bezelye türünde ise bu durumda masuralara ekim yapılmalıdır.
• Düze ekim yapılacak olan bölgelerde ürünler tarlaya mibzerle ekilmelidir. Ekimlerde sıra arası 30 – 40 cm, sıra üzeri ise 5 – 10 cm olacak şekilde tohum ekimi yapılmalıdır.
• Sırık türü çeşitlerin ekiminde ise sıra arası 50 – 80 cm, sıra üzeri ise 15 – 25 cm olacak şekilde aralıklarla tohum ekimi yapılmalıdır. Bu tarz ekimlerde bezelye tohumları masuraların boyun noktalarına ocakvari olarak ekilirler. Bu nedenle de her ocağa 4-5 adet tohum atılması gerekir.
• Dekar başına atılacak olan tohum miktarı ekim sıklığına ve tohumun büyüklüğüne göre değişkenlik göstermektedir. Ortalama olarak bir rakam vermemiz gerekirse dekar başına 10 – 12 kg arasında tohum atılabilir. Bu durumda her metrekarede ortalama olarak 30 – 40 adet çimlenebilecek bezelye tohumu yer almış olacaktır.

Çapalama 

• Tohumların ekim sonrasında çimlenerek toprak yüzüne çıktıkları ve gelişmeye başladıkları ilk hafta büyüme hızları oldukça düşük olacaktır.
• Yabancı otlar özellikle bezelye bitkisinin 3-4 yapraklı olduğu dönemde gelişme sürecine çok büyük zarar vermeye başlarlar. Bu dönemde toprağı havalandırmak, kaymak tabakasını kırmak ve yabancı otları arındırmak ve gerekiyorsa bezelyeler arasında seyreltme yapmak adına ilk çapalama işlemi yapılır.
• İlk çapa işlemi çok yüzeysel bir şekilde yapılmalı ve bezelye bitkisinin köklerine zarar verilmemelidir.
• İlk çapa sonrasında gelişme süreçleri hızlanan bitkiler ortalama olarak 20 gün sonra 25 – 30 cm boyuna ulaşabilirler. Bu dönemde artan yabancı ot oranına da bağlı olarak ikinci bir çapa işlemi yapılır. Bu çapa işlemi ile bitkilerin boğazları doldurulur ve yabani otlar temizlenir.
• Bezelye bitkisi için 2 çapa dönemi yeterli olacaktır. Ancak ilerleyen dönemde kaymak tabakasının oluşması veya yabancı otların artmaya başlaması durumunda üçüncü bir çapa da yapılabilir.

Herekleme

• Sırık Bezelye adına verilen bezelye türünde ikinci çapa sonrasında Herek Verme işlemi yapılır. Kafes tellerle, zikzaklı gergin iplerle ve kargı veya sırıklarla bitkilere herek verme işlemi tamamlanır.
• Yapılan bu Herek Verme işlemi sayesinde bitkiler rüzgârdan ve toprakta bulunan nemden zarar görmemiş olurlar. Bitkiler hereklere büyüme uçlarındaki sülüklerle çok sağlam olarak tutturulur. Böylece rüzgâr ve toprak rutubetinden bitkinin gövdesi ve meyveleri olumsuz yönde etkilenmez.
• Ayrıca bezelye bitkisi kafes telleri üzerinde de yetiştirilebilir. Bunun için bir metre genişliğinde olan ve 3-4 metrede bir dikilen kazıklara kafes telleri meyilli bir şekilde duvar gibi çekilir. Bezelye bitkisi bu kafes telleri üzerinde birbirine engel olmadan çok daha iyi bir gelişme süreci gösterir.
• Bu teller üzerinde gelişen bezelyeler düzenli olarak hasat işlemine tabi tutularak kaliteli ve belirli bir büyüklüğe erişmiş meyveler elde edilir. Bu yöntem özellikle düşük miktarlarda üretim yapan aile işletmelerinde sofralık taze bezelye üretimi için kullanılmaktadır.

Sulama 

• Sonbahar dönemin yapılan bezelye yetiştiriciliği sonbahar ve kış aylarının genellikle yağışlı olarak geçmesinden dolayı pek fazla ek bir sulama ihtiyacının olmadığı bir dönemdir.
• İlkbaharda yapılan ekimlerde ise toprak ve hava şartlarına bağlı olarak düzenli aralıklarla sulama yapılması gerekecektir. Yağmurlu bir dönem yaşanması durumunda sulama süreçlerini yağmurun durumuna göre ayarlayabilirsiniz.
• Ayrıca çiçeklenme öncesindeki dönem ve meyve tutumundan sonraki dönemde birer kez sulama yapılması gerekmektedir. Çok nadiren olsa da havaların kurak gitmesi durumunda üçüncü bir sulama da yapılabilir. Sulamalar karık usulü veya yağmurlama şeklinde yapılmalıdır.

Gübreleme 

• Bezelye bitkisi aslında çok fazla gübre isteyen bir bitki değildir. Genellikle ilgili arazide daha önce ekilen bitkilere verilen gübrelerden kalanlar ile yetinmekte ve ek bir gübre istememektedir.
• Bezelye bitkisine çiftlik gübresi vermekten kaçınmanız gerekmektedir. Çiftlik Gübresi vermeniz durumunda vegatatif kısımlarda aşırı bir gelişme sağlanır ve dane veriminin azalmasına sebebiyet verilmiş olunuz.
• Ancak topraktaki fiziksel durumu düzeltmek adına bezelye bitkisinden önce o toprakta yetiştirilen çapa bitkilerine gübre verilebilir. Daha sonrasında bezelye ekimi sağlandığında ise yeterli bir düzeltme sağlanmış olacaktır.
• Bezelye özellikle potasyum ve fosfor eksikliği karşısında çok çabuk tepki verebilir. Toprakta bulunan fosfordan çok iyi yararlanan bezelye bitkisi yeterli fosfor ve potasyum olmaması durumunda sıkıntı yaşayabilir.
• Bu sebeple de ekim öncesinde toprağın işlenme sürecinde dekar başına 3 – 4 kg saf azot, 8 – 10 kg Fosfor ve 20 kg potasyum verilmesi iyi olacaktır. Hafifi bünyeli topraklarda veya hasadın elle yapıldığı yetiştiricilikte toprağa verilen gübre miktarı arttırılmalıdır.

Hastalık ve Zararlıları

Bezelye yetiştiriciliğinde soruna neden olan en önemli hastalıklar, fungal kökenli  Mildiyö ve Antraknoz hastalıklarıdır. Hastalık isimlerine tıklayarak, açılan linklerde bu hastalıklarla ilgili ayrıntılı bilgi edinmeniz mümkündür.

DİKKAT! Tüm yetiştiriciliklerde geçerli olmak üzere, gerek hastalık, gerek zararlı, gerekse yabancı otlara karşı  pestisit kullanmak gerekebilir. Bu durumda mutlaka yetkili Ziraat Mühendisleri tarafından reçete edilmiş,  Tarım ve Orman Bakanlığı‘ndan ruhsatlı pestisitler kullanılmalıdır. Pestisitler mutlaka,

• Tavsiye edilen zamanda 
• Tavsiye edilen şekilde 
• Tavsiye edilen dozda kullanılmalıdır.

Bezelye Hasadı

• Bezelye bitkisinde hasat olgunluğuna ulaşan baklaların en geç 2-3 gün içerisinde hasat edilmesi gerekmektedir. Özellikle havaların kuru ve sıcak bir şekilde seyrettiği dönemlerde daneler çok çabuk olgunlaşırlar.
• Hasat eğer zamanında yapılmaz ise daneler unlu bir hal alır ve konserve kalitesi düşer. Bu sebeple de özellikle de konservelik olarak ayrılacak olan bezelyelerin toplanma zamanları tendrometre adı verilen bir alet yardımı ile belirlenir.
• Tendrometre adı verilen ölçüm cihazı danelerin muayyen bir basınca karşı gösterdikleri dayanma gücünü gösteren ve uzmanlar tarafından belirlenen seviyede bir sonuç verdiği zamanda bezelyelerin hasat işlemlerinin yapılması gerektiğini gösteren bir cihazdır.
• Özellikle konservelik olarak seçilen bezelyeler uzmanlar tarafından sık ve düzenli aralıklarla ölçümlere tabi tutularak olgunluğa gelmiş baklaların %70 oranının üstüne çıktığı ve tendrometre değerinin de 90 – 95 oranını gösterdiği dönemlerde hasat işlemlerine başlarlar.
• Hasat işlemlerinin başta da belirttiğimiz gibi 2-3 günlük sürede tamamlanması gerekmektedir. Konservelik Bezelye üretimi genellikle geniş alanlarda yapılmakta ve ilgili ölçümler sonucunda hasat işlemine başlanmasına karar verildikten sonra da makineler yardımı ile hızlı bir şekilde ve tek seferde yapılmaktadır.
• Tarlada hasat aşamasına gelmiş bezelye bitkileri makineler ile biçilerek veya söküm işlemi yapılarak konserve fabrikalarına gönderilmekte, burada ise özel makineler yardımı ile daneler ayrılmakta ve boylarına göre düzenlenmektedir.
• Arta kalan sap, yaprak ve danelerden ayrılan boş baklalar ayıklama makinesinin diğer kısmına atılarak hayvan yemi olarak değerlendirilirler.

Depolama 

• Konserve sanayisinde kullanılan bezelye daneleri 0 – 1 – 2 – 3 gibi numaralar ile küçükten başlayarak büyüğe doğru gruplandırılır. Bu sayede de ürünler kalitelerine göre farklı marka ve fiyatlarla satışa sunulur.
• Küçük işletmelerde ve Aile için tarımda ise genellikle hasat işlemi kademeli olarak elle yapılır. Hasat olgunluğuna ulaşan bezelyeler 3-4 gün ara ile düzenli olarak bitkilere ve köklere zarar vermeden elle toplanırlar.
• Genellikle küçük işletmelerde sırık bezelye üretimi yapılmakta ve elle hasat işlemi bu tür bezelyelerde hızlı ve kolay bir şekilde yapılabilmektedir. Büyük işletmelerde makineler ile yapılan hasadın aksine elle yapılan hasat işlemi bezelye kalitesini arttıran unsurlardan bir tanesidir.
• Hasat işleminden sonra bezelyelerin hemen piyasaya sevk edilmesi gerekmektedir. Konservelik olarak üretilen bezelyeler ilgili üretimin yapılacağı fabrikalara sevk edilerek daneleri ayıklanmaktadır.
• Pazara sevk edilen bezelyeler ise 5 – 10 °C aralığındaki sıcaklıklarda 2 – 3 günlük bekleme sürelerine sahiptirler. Sürenin uzaması durumunda ise bezelyelerin zarar görmesi muhtemeldir. 0 – 1 °C aralığında ve % 85 – 90 nem aralığında bezelyelerin baklalı olarak 4 ile 6 hafta arasında muhafaza edilmesi mümkündür.
• Kuru danelerin muhafaza süreleri ise çok daha yüksektir. 5 °C sıcaklık ve % 50 – 55 nem oranına sahip bir ortamda kuru dane içindeki nem oranında % 10 – % 12 oranında tutulabilirse ortalama olarak 1 – 2 yıllık bir bekleme süresine ulaşılabilir. Ancak sıcaklıkta ve nemde eş zamanlı olarak bir yükseliş meydana gelirse bekleme sürelerinde de kısalmalar meydana gelir.

Bezelyede Verimlilik

Bezelye bitkisinde verim çeşidin yer mi sırık mı olduğuna, baklada bulunan dane sayısına, bölgesel olarak oluşan hava şartları, hasat zamanının doğru belirlenmiş olması gibi sebeplere bağlı olarak değişebilir.

Ortalama olarak bir dekarlık bir alandan;

1500 – 2000 kg taze bezelye

500 – 800 kg taze iç bezelye

elde edilebilir. Ancak bu rakamlar yukarıda belirttiğimiz etkenlere bağlı olarak bölgesel olarak değişebilir.

Bezelyenin Faydaları

• Lifli yapısı sayesinde tok tutar, kilo vermeyi kolaylaştırır.
• Sindirimin düzenlenmesine yardımcı olur.
• Vücuttaki glikoz ve insülin seviyelerinin düzenlenmesini sağlar.
• Kalp dostudur, yüksek tansiyonu önler.
• Bağışıklık  sistemini güçlendirir.
• İçeriğindeki flavonoidler, alfa karoten, epikateşin, kateşin,  karotenoid gibi antioksidanlar sayesinde, cildin yaşlanma sürecini geciktirir.
• Osteoporozu (kemik erimesi) önler.
• Bünysinde bulunan K vitamini sayesinde Artrit ve  Alzheimer hastalıkları önler.
• B kompleksi vitaminleri nedeniyle hamileler için vazgeçilmezdir.
• A vitamini içerir, göz sağlığını korur.