JOJOBA

JOJOBA (Simmondsia chinensis L.)

İngilizce Adı: Jojoba

Mahalli Adları: Jojoba, Keçifındığı

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİ:

Buxaceae familyasından olan ve 18. yy. dan bu yana bilinen bu bitkinin tohumlarından “altın yağı' adı verilen bir yağ elde edilmektedir. Birçok ülkede plantasyonu yapılan bu bitkinin yağı, sanayinin en kıymetli hammaddelerinden biri olan balina yağına çok benzemekte ve onun yerine kullanılabilmektedir.

Aşırı avlanma sebebiyle, nesli tükenmek üzere olan balinaların koruma altına alınarak, avlanmalarının yasaklanmasıyla, balina yağına benzeyerek onun yerine kullanılabilecek yeni kaynaklar aranmaya başlanmıştır Yapılan-araştırmalar sonucunda aranan yeni maddenin Jojoba yağı olduğu anlaşıldığında Jojoba bitkisi büyük bir ilgi toplamış ve birçok ülkede plantasyonu yapılmaya başlandığı gibi kendi kendine üreyen yabanileri de ilk etapta koruma altına alınmıştır.

Çok farklı ve önemli tüketim yerleri olan Jojoba yağının elde edildiği bitkinin toprak ve iklim istekleri oldukça azdır. Çok zor şartlar altında bile hayatiyetini sürdürebilen Jojoba çok sert iklim şartlarında kuraklıkta hatta gündüzleri sıcaklığın 40^oC nin üzerine çıktığı yerlerde gelişebilmektedir. Don olaylarına karşıda dayanıklı olan bu bitki -5 ^oC'ye kadar dayanmakta kısa süreli olmak şartıyla -9.4 ^oC ye kadar dayanabilmektedir.

Bitkinin kökleri 2-3 m. Derine kadar indiğinden yılda 2-3 aylık kuraklık devresine dayanabilmekte ve 350- 400 mm. yıllık yağışta gelişebilmektedir. Birçok bitkinin yaşayamadığı verimsiz, kıraç kumlu topraklarda yamaçlarda yetişebilmektedir. Dünyada İsrail, Avustralya, Japonya, Batı Almanya. Danimarka, İran, Irak, Suudi Arabistan, Orta Amerika ülkelerinde bu bitki yetiştirilmekte ve üzerinde araştırmalar yapılmaktadır.

Ülkemizin Güney ve Güney Anadolu bölgesinde tabii yayılış gösterebilen bitki bu bölgelerde ve hayatiyetini muhafaza edebileceği iklim şartlarındaki orman içi ve dışı açıklıklarda, ziraata uygun olmayan arazilerde fundalıklarda, çöl karakteri gösteren bölgelerde kolaylıkla yetiştirilebilmektedir.

BİTKİNİN TEŞHİSİ:

Jojobalar çok yıllık daimi yeşil, gri-yeşil renkli yapraklı, çalı görünümündedir. 10- 15 yıllık bitki 1.5-2.5 m. Boylanabilmekte olup üreyen bitkinin yarısı erkek yansı dişidir. Yer fıstığına benzeyen tohumları % 50-60 oranında yağ taşımaktadır.

100-200 yıl kadar yaşayabilen Jojobaların su istekleri minimum değerde olmasından çöl bitkisi de denilmektedir. Her 5 yaşına gelen bitki tohum vermeye başlar, ancak normal tohum verimi 12-13 yaşında olmakta ve bir bitkiden ortalama 4-5 kg. tohum elde edilebilmektedir.

1 dekar alanda 175-200 kök bitkinin yetiştiği bilinmektedir. Bu rakama göre bir dekardan 125-450 kg. tohum elde edilmektedir.

DİĞER BİTKİLERLE KARIŞTIRILMASI: 

Diğer bitkilerle karıştırılması söz konusu değildir.

KULLANILAN BÖLÜMLERİ: 

Bitkinin tohumları kullanılmaktadır.

TOPLAMA ZAMANI VE ŞEKLİ: 

Normal olgunluğa erişmiş yani 12-15 yaşına gelmiş bitkinin, Ağustos- Eylül ayları arasında olgunlaşan tohumları elle toplanarak toplama işi yapılır.

KURUTMA ŞEKLİ VE DEPOLAMA: 

Bitkinin toplanan tohumları doğrudan preslendiği için kurutma ve kurutma sonrası depolama söz konusu değildir.

ETKEN MADDELERİ VE BULUNMA ORANLARI: 

Sanayide geniş kullanım alanı bulan balina yağının yerini tutabilecek nitelikte olan Jojoba yağı, basit bir rafinasyon işleminden sonra hiç bir yağda olmayan saflık özelliği göstermekte, uzun yıllar bozulmadan depolanabilmekte ve yüksek basınç ve sıcaklık altında özelliğini korumaktadır.

Presleme işleminden arta kalan küspe ise % 26-32 oranında protein ihtiva etmekte ve bileşiminde bol miktarda karbonhidrat bulunduğundan hayvan yemi olarak kullanılabilmektedir.

SANAYİDEKİ KULANIM ALANI: 

Jojoba yağının sanayide çok çeşitli kullanım alanı mevcut olup şu şekilde sıralanabilir. Hidrojene edildiğinde oldukça sert bir yağ elde edilmekte, bu yağ da ayakkabı, araba, karton ve kâğıtların cilâlanmasında kullanılmaktadır.

Gıda sanayiinde konservecilikle konserve edilen malzemenin tadının korunarak tazeliğinin muhafazasında, ayrıca sertleştirilmiş yağ sakız, deterjan, krem, yapıştırıcı, merhem, reçine, mum, vernik, linolyum ve matbaa mürekkebi imalatında kullanılmaktadır.

Jojoba yağı kalorisi olmayan (polyunsaturated) yani damarları koruyucu özelliğe sahip yapıdaki bir salata ve kızartma yağıdır. Kelliğe ve saç dökülmelerini önleyici losyonların yapımında, verem ve ergenlik sivilcelerinin tedavisinde kullanılan ilaçların imalinde faydalanılmaktadır.

Uçak motorlarında da kullanılan bu yağın otomobil motorlarında, motor yağı olarak 200.000 km. yapabilecek özelliğe sahip olduğu yapılan laboratuvar testlerinde öğrenilmiştir. Motor yağlarına katılan bir miktar yağ da aynı yakıtla alınan yolu 3-5 misli artırmaktadır.

Jojoba yağı ile yapılan kremlerin insan cildine kolayca nüfuz ederek ciltte kalıntı bırakmaması kozmetikte geniş kullanım alanı bulmasını sağlamaktadır. Yine ilaç sanayiinde penisilin üretiminde önemli bir mesele olan köpükleşmeyi önlediği için çok aranmaktadır. Pres artığı olarak elde edilen küspe iyi bir hayvan yer olduğu gibi kanser ve bazı mide hastalıklarına, böbrek yetmezliklerine karşı ilâç olarak kullanılmaktadır.

HALK ARASINDAKİ KULLANIM ALANI: 

Halk arasında yemek ve salatalarda yağ olarak kullanıldı gibi, saçların dökülmesine karşı saç büyümesini hızlandırıcı, mide, barsak ve böbrek yetmezliklerine karşı ılık suda yağı eritilerek içilmek suretiyle ilâç olarak kullanılmaktadır.

DROG OLARAK ÖZELLİKLERİ: 

Mide ve bağırsak gazlarını, kanserojen etkileri giderici, veremde bünyeyi kuvvetlendirici ve böbrek düzensizliklerini giderici etkisi vardır.