IHLAMUR

IHLAMUR (Tilia L.)

İngilizce Adı: Linden tree.

Mahalli Adları: Kış Ihlamuru, Gümüşî Ihlamur.

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİ:

Tiliaceae familyasının 35 cinsinden biri olan ıhlamurlar çoğunlukla ağaç ender olarak ta boylu ağaççık görünümünde, kışın yaprağını döken bitkilerdir. Bu bitkinin gövde odunundan, kabuklarından ve çiçeklerinden, geniş oranda faydalanıldığı gibi park ve bahçelerde de süs bitkisi olarak yetiştirilirler. Dünya üzerinde, kuzey yarı küresinin ılıman ve subtropik bölgelerinde yayılan 30 kadar türü olup, bunların en önemlilerinden olan ve ülkemizde de tabii olarak yetişen 3 tür T. rubra DC.,T. platyphyllos Scop. ve T. argentea Desf. ex DC. (syn: T. tomentosa Moench) dır. Bu türlerin dünyada ve ülkemizdeki yayılışı şöyledir.

T.rubra DC. (Kafkas ıhlamuru, Kırmızı ıhlamur): Anavatanı Kafkasya, Kırım, Kuzey İran ve Anadolu’dur. Ülkemizin özellikle Kuzeydoğu ve Kuzey Anadolu bölgelerinde yetiştiği gibi Batı Anadolu’da Kuşadası, Marmara bölgesinde Kaz dağında, Güney Anadolu da da Antalya dolaylarında yayılış gösterir.

T. platyphyllos Scop. (Büyük Yapraklı Ihlamur, Yaz Ihlamuru): Avrupa'da geniş yayılış gösteren bu bitki ülkemizde oldukça az bulunup, Trabzon, Isparta ve Antalya'da, Çanakkale'de Kaz dağında münferit olarak bulunur. Farmakopelerde tıbbi amaçla kullanılmaya uygun olduğu belirtilen iki ıhlamur türünden biridir.

T. argentea Desf. ex DC. (Syn: T. tomentosa Moench) (Gümüşî ıhlamur, tüylü ıhlamur): Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya arasında kalan alanda tabu yayılış gösteren bu tür, yayılış alanının içinde kalan ülkemizde en yaygın olarak bulunan tür olup, özellikle Batı Karadeniz ve Marmara bölgesi (Uludağ, Hendek İstanbul) ile Doğu Karadeniz’in bir bölümünde diğer yapraklı ağaçlarla birlikte yayılış gösterir. Tıbbi açıdan en değerli olanları T. rubba, T. cordata ve T. platyphyllos türleridir. Türk kodeksinde yer alırlar.

Bunların dışında ülkemizde süs bitkisi olarak yetiştirilen diğer bir ıhlamur türüde T. cordata Mill.dir.

BİTKİNİN TEŞHİSİ:

T. rubra D.C. (Kafkas Ihlamuru, Kırmızı Ihlamur): 2-25 . boyunda, yaprakları eğri kalp biçimindedir. Yaprakların alt yüzleri soluk yeşil damarların bileşim noktalarının arası hafif tüylü üst yüzleri ise parlak koyu yeşil ve tüysüz olup kenarları büyük dişlidir. Yaşlı dalları kırmızımsı renktedir. Çiçek toplulukları 3-7 çiçekten oluşur. Kirli beyaz renkteki çiçekleri Haziran-Temmuz ayları arasında açar. Tomurcukları tüysüz, sivri ve yumurta biçimindedir.

T. cordota Mill. (Kış Ihlamuru, Küçük Yapraklı Ihlamur): Yaprakları 4-5 cm. eninde hemen hemen daire şeklinde, sivri uçlu, kenarları keskin dişlidir. 3-4 cm. uzunlukta bir sapla dala bağlanan yaprakların üst yüzü koyu yeşil tüysüz, alt yüzü ise mavimsi- yeşil renkte ve damarların birleştiği yerler demet şeklinde tüylüdür.

20-25 m. Boylanabilen bu türün çiçekleri güzel kokulu, sarımsı-beyaz renktedir. Çiçeklerin 5 tanesi bir araya gelerek aşağıya doğru şemsiye şeklinde kurullar oluştururlar. Bu kurulların uzun sapları vardır. Diğer türlerden biraz daha geç yani temmuz ayı başında çiçek açtığı için kış ıhlamuru adını alır. Çiçekleri en şifalı olan tür bu ıhlamurdur. Bu ıhlamur türü tıbbi amaçlı olarak kullanılmak üzere Türk kodeksinde yer almaktadır. Başlangıçta yavaş büyüyen bu türün sürgün verme kabiliyeti oldukça fazladır. Gövdenin koyu gri renkte kabuğu vardır.

T. platyphylios Scop. (Büyük Yapraklı Ihlamur, Yaz Ihlamuru): 30-40 m. Ye kadar boylanabilen geniş tepeli bir ağaçtır. Yaprakları 6-12 cm. boyunda, dala 2-4 cm. uzunluğunda tüylü bir sapla birleşen ve eğri kalp görünümündedir. Yaprakların üst yüzü mat yeşil, alt yüzleri ise mavimsi-yeşil renktedir.

3-9 adedi bir araya gelmiş olan sarımsı-beyaz renkteki çiçekleri kurullar oluşturur. Diğer türlerden daha önce Haziran ayı sonunda çiçek açtığından yaz ıhlamuru adı verilmiştir. Ekolojik istekleri fazla olup iyi toprak ve ışık isterler.

T. argentea Drsf. Ex. DC. (Syn: T. Tomentosa Moench) (Gümüşi Ihlamur, Tüylü Ihlamur): 20-30 m. Boyunda, sık dallı ve piramit tepeli bir ağaçtır. Yaprakları 8-10 cm. boyunda eğri kalp şeklinde ve kenarları keskin dişlidir. Üst yüzleri koyu yeşil, seyrek tüylü, alt yüzleri ise gümüşi beyaz tüylüdür. Yeşil renkteki genç sürgünleri de beyaz tüylerle kaplıdır. 7-10 adet beyasımzı renkli hoş kokulu çiçek bir araya gelerek sarkan kurullar oluşturur. Haziran-Temmuz sonunda çiçek açar. Ülkemizde en yaygın bulunan türdür.

DİĞER BİTKİLERLE KARIŞTIRILMASI: 

Diğer bitkilerle karıştırılması söz konusu olmayıp ticaretinde tıbbi değeri olmayan türlerden elde edilen kurutulmuş çiçeklerin pazarlandığı bilinmektedir.

KULLANILAN BÖLÜMLERİ: 

Kabukları (ip, hasır vb imalatında), odunu (kurşun kalem, tersimat tahtası odun kömürü imalinde), çiçekleri (tıbbi amaçla ve kozmetikte)

TOPLAMA ZAM ANI VE ŞEKLİ: 

Ihlamur çiçekler ağacın çiçek açma donemi olan Haziran-Temmuz ayları arasındaki kısa donemde, ağaçlara çıkılarak çiçek yaprakları ile birlikte toplanmaktadır Toplama sırasında işlenmesi kolay, yumuşak ve beyaz renkteki çok kıymetli odun kısmına zarar vermemeye dikkat edilmelidir. Ülkemizde çok yanlış bir uygulama olarak toplama yapılacak ağaçların kesildiği ya da çiçeklerin bulunduğu sürgünlerin kesildiği görülmektedir

KURUTMA ŞEKLİ VE DEPOLAMA: 

Toplanan ıhlamur çiçekleri havadar ve gölge yerlere taşınarak burada hazırlanmış olan kurutmaya uygun zeminlere ya da temiz bezlere serilir Ihlamurların ince tabakalar halinde serilmesine ve karıştırılarak kurutulmasına özen gösterilmesi gerekmektedir İyice kuruyan ıhlamur çiçekleri ya yaprakları ile birlikte ya da sadece çiçek halinde çuvallara doldurularak depolanır. Depolanacak çuvalların 20 kg. dan fazla olmaması gerekmekte ve uzun süre depolanan çiçeklerin özelliklerinde bozulmalar meydana getirdiğinden ıhlamur çiçekten bir yıldan fazla depolanmamalıdır

ETKEN MADDELERİ VE BULUNMA ORANLARI: 

Ihlamur türlerinden tıbbi değen olanların (yani T. Cordota ve T. platyphyllos‘un) çiçeklerinde tanen, müsilaj, şeker,zamk, sabit yağ ve ıhlamur çiçeklerine tıbbî değer kazandıran % 0.5 oranında bir uçucu yağ bulunur. Uçucu yağın bileşiminde pamesol adı verilen seskiterperik bir madde bulunmaktadır Ihlamur yaprakları ise tiliacin isimli bir madde taşır.

SANAYİDEKİ KULLANIM ALANI:

Ihlamur kabuklarında bulunan maddelerin yatıştırıcı özelliği olup, safra kesesi ve karaciğer hastalıklarına karşı hazırlanan preparatların terkibine girer. Ihlamur çiçekleri ise kozmetikte teskin edici banyo sularının hazırlanmasında ve cilt temizleyici losyonların imalinde kullanılır.

Ayrıca 10 gr. Ihlamur çiçeği 1 lt. suda çay gibi demlenerek elde edilen % 1 lik infüzyonu da üretik ve terletici olarak değerlendirilmektedir.

HALK ARASINDA KULLANIM ALANI: 

Halk arasında da yukardaki gibi değişik yüzdelerde hazırlanan infüzyonu; idrar söktürücü, göğüs yumuşatıcı, akciğer ve nefes borusu hastalıkları, nezle, soğuk algınlığı ve uykusuzluğa karşı kullanılmaktadır. Gargara ve yara temizlemede de kullanılmaktadır.

DROG OLARAK ÖZELLİKLERİ: 

Göğüs yumuşatıcı, idrar söktürücü, bronşları açıcı mide krampları giderici, terletici, albümin oranını düşürücü, çarpıntı ve uykusuzluğu giderici, safra ve balgam söktürücü özelliklerinin yanı sıra banyo sularına katılması halinde teskin edici ve dinlendirici etkisi vardır.

STANDARDI:

T S E. tarafından 1978 yılında çıkarılan TS. 3223. sayılı standart tıbbi özelliği olan T. cordata ve T. Platyphyllos türlerini kapsamakta ve Ihlamurlar; çiçek ıhlamur, yapraklı çiçek Ihlamur ve yaprak Ihlamur olmak üzere üç ana guruba ayrılır.

Bu standarda göre çiçek ıhlamurun rutubetinin maksimum % 9, yapraklı çiçek ıhlamurun rutubetinin Maksimum % 11 ve yaprak ıhlamurun rutubetini ise Maksimum % 12 olması gerektiği belirtilmiş olup yabancı madde miktarı ise Maksimum % 0.5 ile sınırlandırılmıştır.