HUŞ AĞACI

HUŞ AĞACI (Betula pendula) 

İngilizce Adı: Birch

Mahalli Adları: Huş, Siğilli Huş, Sarkık Huş

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİ:

Betulaceae familyasının bir türü olan ve çok geniş bir coğrafi yayılışa sahip olan Huşlar Avrupa ve Asya’nın ılıman, serin bölgelerinde, Batı Sibirya'da ve Fas’ta çok küçük alanlarda yayılış gösterir. Ülkemizde ise Doğu ve Kuzey Anadolu’da bulunur. Daha açık olarak İstanbul, Erzurum, Gümüşhane, Kars, Ağrı dağı etekleri, Kayseri (Erciyes dağı etekleri, Sivas, Nemrut dağı krateri, Tunceli (Ovacık, Munzur vadisi, Artvin (Ardanuç), Erzincan, Muş ve Bingöl dolaylarında yayılış gösterdiği söylenebilir.

Özellikle güzel görünüşü sebebiyle Doğu Anadolu bölgesinde gerek Betula alba L. ve gerekse diğer türleri park ve bahçe bitkisi olarak yetiştirilmektedir

Tabii yayılış gösterdiği yerlerde ya ufak meşçereler halinde ya da Ladin ve Sarıçam ormanlarında bu türlerle birlikte, orman kenarlarında ve kumlu topraklarda 1800-2000 m. rakıma kadar bulunurlar.

Işık isteği çok fazla olan ağaçların ilk beş yılda çok yavaş olan büyüme hızları 5-30 yıl arasında artar Kütük sürgünü verme özelliği zayıf olan Huşlar kazık kök yapar. Birçok tür içinde tıbbi değeri olan tür, Betula pendula Roth. dur.

BİTKİNİN TEŞHİSİ:

20-25 m. ender olarak da 30 m.ye kadar boylanan bu ağacın silindirik, dik ve yüksek gövdesi vardır. Gövdenin kabuğu ağaç gençken kar gibi beyaz ve incedir. Yaş ilerledikçe gövde kabuğu üzerinde yatay vaziyette geniş bantlar halinde kavlamalar olur. Zamanla beyaz renkteki ince kabuğun yerini siyahımsı ve sert bir kabuk alır. Üzeri tüysüz fakat bol sayıda reçine bezeleri ile örtülmüş olan genç sürgünleri ince ve aşağıya doğru sarkık vaziyettedir Sürgünlerdeki bu reçine bezeleri zamanla kuruya sürgünler üzerinde beyaz lekeler oluştururlar.

2-3 cm. boyundaki bir sapla ince dallara bağlanan yapraklarının üst yüzü açık-parlak yeşil, alt yüzleri ise açık yeşil olup körpe iken yapışkandır. Üçgen biçiminde, kenarları keskin dişlidir. Uzunlukları 4-7 cm emen ise 2.5-4 cm. arasındadır. Nisan-Mayıs ayları arasın da sarımsı-yeşil renkli ufak çiçeklerden oluşan, sarkık tırtıllar şeklinde çiçek kurulları meydana getirirler. Bu çiçek kurulları dişi ve erkek olmak üzere iki türdür Erkek çiçek kurulları dişilere göre daha uzun 3-6 cm. ender olarak da 8-10 cm. boyunda, çift, hemen hemen sapsız, uzun silindirik yapıda ve aşağıya doğru sarkıktır.

Dişi çiçek kurulları ise tek, daha kısa boylu (2-4 cm.), silindirik, erkek çiçek kurullarına göre daha kalın (yaklaşık 1 cm. çapında) ve önceleri sarımsı, sonraları açık kahverengindedir.

Hazıran-Ağustos ayları arasında olgunlaşan meyveleri fındık büyüklüğünde ve kanatlı yapıdadır. Tohumları çok küçük olup yaklaşık 2000 tanesi 1 gr. gelmektedir.

DİĞER BİTKİLERLE KARIŞTIRILMASI:

Diğer bitkilerle karıştırılması söz konusu değildir.

KULLANILAN BÖLÜMLERİ:

Yaprakları, odunu ve kabukları

TOPLAMA ZAMANI VE ŞEKLİ:

Yapraklar yaz başında ağaç yaprak açmaya başladıktan sonra 2 ay boyunca ağaca çıkılarak koparılmak suretiyle, kabuklar ve genç dallar ise Mayıs ayında toplanır.

KURUTMA ŞEKLİ VE DEPOLANMASI:

Toplanan yapraklar gölgede kurutularak, 1 yıl süreyle 25-50 kg. lık çuvallar içerisinde depolanır. Kabuk ve dallar işleme şekline göre ya kurutmaya gerek kalmadan kuru kuruya damıtılırlar ya da, Mayıs ayında toplanan kısımlar Aralık ayına kadar fermantasyona bırakılarak daha sonra işlenir.

ETKEN MADDELERİ VE BULUNMA ORANI:

Kabuk ve dalların kuru kuruya damıtılmasından elde edilen katranda krezol, ksilol ve bir miktarda fenol bulunmaktadır. Yapraklarda ise uçucu yağ, betulin, tanen ve glikozit bulunmaktadır.

SANAYİDEKİ KULLANIM ALANI:

Huş ağacının dal ve yapraklarının kuru kuruya damıtılması sonucunda elde edilen katran yağı egzama ve birçok deri hastalıklarına karşı hazırlanan ilaçların terkibine girer. Dal ve kabukların fermantasyonundan sonra elde edilen fermentlerin destilasyonundan elde edilen madde ise "P” vitaminince zengindir ve P vitaminini bol miktarda ihtiva eden preparatarın hazırlanmasında kullanılmaktadır.

Kurutulmuş Huş yapraklarının dekoksiyonu sonucunda elde edilen % 1-5’lik infüzyon idrar söktürücü, ödemleri giderici, romatizmal hastalıklar ve nikris (gut, damla) hastalığında en hafif idrar söktürücü olarak hazırlanan ilaçların terkibine girmektedir.

Ayrıca antiseptik ve kan temizleyici özelliklerinden de yararlanılmaktadır. İlâç sanayiinde geniş kullanım alanı olan Huş extraktları üzerinde çalışmalar yapılmaktadır. Bu çalışmaların sonucunda da mafsal iltihabı ve zafiyete karşı kullanılabileceği anlaşıldığı gibi romatizma iğnelerininde imalinde kullanılabileceği öğrenilmiştir.

HALK ARASINDAKİ KULLANIM ALANI:

Halk arasında en çok idrar söktürücü, romatizmal ağrıları dindirici olarak kullanılmaktadır.

DROG OLARAK ÖZELLİKLERİ:

İdrar söktürücü, hafif antiseptik, kan temizleyici, mafsal iltihabında iltihap dağıtıcı, romatizmal ağrıları dindirici egzama ve diğer bazı deri hastalıklarını iyi edici etkisi olduğu gibi kabuklar P vitaminince çok zengindir.