HİNT YAĞI AĞACI

HİNT YAĞI AĞACI (Ricinus communis L.)

İngilizce Adı: Castor oil tree.

Mahalli Adları: Hint yağı ağacı, Dedemene, Genegerçek otu, Harrâ tohumu, Hint baklası, Hint çiçeği, Kene tohumu

BİTKİ HAKKINDA GENELBİLGİ:

Euphorbiaceae familyasının bir turu olan bu bitkinin anavatanı, Hindistan ve Afrika’nın tropik bölgeleridir. Güney Amerika, Uzak Doğu ve Akdeniz Bölgesinde (İtalya, Yunanistan, Mısır, Cezayir Fas) yetişmektedir. Birçok varyeteleri mevcut olup genellikle büyük ve küçük tohumlu olarak iki ana gruba ayrılırlar.

Ülkemizde daha ziyade küçük tohumlu varyeteler süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Bursa, Antalya, İzmir, Mersin, Elazığ, Malatya, Adana, Diyarbakır, Antakya, ve Urfa dolaylarında doğal olarak yetişmektedir.

Tropik iklimlerde 10 m. Yi bulan boyları ülkemizde 2-3 m. Civarındadır. Ülkemizde tabii yayılış gösterdiği ve tohumlarında da kafi oranda yağ bulunduğu halde hintyağı üretilmemekte halen yurt içi ihtiyaç ithal yoluyla karşılanmaktadır.

BİTKİNİN TEŞHİSİ:

Bir veya çok yıllık olan bitkinin memleketimizde yetişen varyeteleri çoğunlukla bir yıllıktır. Ağustos-Eylül aylarında çiçek açan bu bitkinin gövdesi çok dallı, yeşil veya kırmızımtırak renktedir. Yaprakları uzun saplı, büyük el şeklinde, 7-11 parçalı, tüysüz, alternat dizilişli olup parçalarının ucu sivri kenarları dişlidir. Ağustos-Eylül ayları arasında açan çiçekleri dik salkım durumundadır. Durumların üstünde dişi, alt kısmında ise erkek çiçekler yer alır. Meyvelerin üzeri dikenli ve yuvarlakça bir kapsül şeklinde ve 3 gözlüdür. Her bir gözde açık renkli ve üzeri esmer lekeli bir tohum bulunur.

Bitkinin tohumları elde edildikleri varyetelere göre gerek renk ve gerekse büyüklük bakımından farklılıklar gösterirlerse de şekil olarak aynıdırlar. Tohumlar yassı, uzunca oval, 8-22 mm. uzunluğunda. 5-12 mm. genişliğinde ve 4-8 mm. kalınlığındadır. Tohumların üst yukarı uçlarında açık renkli ve etli bir kabarcık (karankula) bulunur. Tohum kabuğu çok sert, parlak esmerimsi gri veya kestane renginde olup, muhtelif şekilde benekli ya da çizgilidir (Barbunya fasulyesine benzer). Yaklaşık olarak 1000 tohumun ağırlığı 20-40 gr. arasında değişir.

DİĞER BİTKİLERLE KARIŞTIRILMASI:

Diğer bitkilerle karıştırılma durumu yoktur.

KULLANILAN BÖLÜMLERİ:

Tohumlarından elde edilen yağ ve bu yağın elde edilmesi sırasında pres olarak çıkan küspe.

TOPLAMA ZAMANI VE ŞEKLİ:

Ağustos-Eylül aylarında çiçek açan bitkinin meyveleri Eylül-Ekim ayları içerisinde olgunluğa erişir. Olgunlaşan meyveler salkımlar halinde bitkiden kesilerek ya da bitki tamamen biçilerek tohumlarının ayrılması şeklinde toplama yapılır.

KURUTMA ŞEKLİ VE DEPOLAMA:

Bitkiden elde edilen tohumlar doğrudan preslendiği için kurutma ve depolama söz konusu değildir.

ETKEN MADDELERİ VE BULUNMA ORANI:

Olgunlaşmış tohum ardan Hint yağ elde etmek için tohumlar uygun öğütücülerde öğütülerek kaba toz haline getirilir Daha sonra bu toz tuzlu su ile kaynatılarak preslenir. Presleme sonunda Hint yağı ve küspe elde edilir. Tohumlardan %50-60 oranında yağ elde edilmektedir. Yağla birlikte zehirli bir toksalbumin olan risin, risinin isimli bir alkoloid, steroller, vitamin E ve enzimler (lipid) bulunmaktadır.

Toksalbumin çok zehirli bir madde olup bu maddeyi ihtiva eden Hint yağı tohumlarından 6-10 tane yiyen erişkin insanlarda ölümle bile sonuçlanan zehirlenmeler görülür.

Hint yağı; risinoleik, jzorisinoleik, stearik ve dihidroksi stearik asitlerin gliseritlerinden oluşmaktadır. Bu yağın içinden su buharı geçirilerek proteinler çöktürülür. Çöken proteinler süzülerek yağın rengi giderilir, daha sonra rafine edilerek tıbbi amaçlar için kullanılır.

Ham Hintyağı soluk sarı renkli, koyu kıvamı bir yağ olup asetik asit, kloroform ve eter ile her oranda karışır.

Yağ eldesinden arta kalan küspede çok zehirli bir bileşik olan risin bulunmaktadır. Küspede bulunan zehirli bileşiklerin uzaklaştırılması için sülfonlama işlemi yapılır. Bu işlemin sonucunda “Türk kırmızı yağı” adı verilen bir yağ elde edilir. Gerek 2. defa ekte edilen kırmızı renkteki bu yağ, gerekse zehri uzaklaştırılan küspe ayrı ayrı değerlendirilebilir.

SANAYİDEKİ KULLANIM ALANI

Hint yağı özellikle uçak motorlarına ait yağların imalinde, büyük ve ani ısı değişmelerine karşı viskozitesinin sabit kalmasından ötürü geniş çapta kullanılmaktadır. İlaç sanayiinde bağırsaklar üzerinde etkisinden dolayı birçok müshil ilacının terkibine girmektedir. İnce bağırsağa herhangi bir tahrişe sebebiyet vermeden etki eder. Bunun yanında, küspeden zehirli madde olan risinın uzaklaştırılması amacıyla sülfonlanlama işleminden sonra elde edilen ve "Türk kırmızı yağı" olarak adlandırılan sülfone Hint yağı da kumaş, deri ve plastik sanayinde boyama işlerinde kullanılan çok kıymetli bir bileşiktir.

Artakalan küspe de çok iyi bir hayvan yemi ve kıymetli bir gübre olduğundan geniş kullanım alanı bulmaktadır.

HALK ARASINDAKİ KULLANIM ALANI:

Hint yağı halk arasında geniş çapta müshil ilacı olarak kullanılmaktadır. Bu yağ yanarken çok az is çıkardığından geçmiş yıllarda mekânların aydınlatılmasında kullanılırdı. Bünyesinde bulunan risin maddesi oldukça zehirli olduğundan Hint yağının dahilen kullanışı tehlikelidir. 2-3 tohum bir çocuğun, 10-20 tohum ise yetişkin bir insanın ölümle sonuçlanan zehirlenmesine sebep olur.

DROG OLARAK ÖZELLİKLERİ:

İyi bir müshil ve idrar sokturucudur.