HAYIT

HAYIT (Vitex agnus-castus L.)

İngilizce Adı: Chaste tree

Mahalli Adları: Ayıt, Ayıd, Beşparmakotu, Tohum hayıt

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİ:

Verbanaceae familyasının bir türü olan Hayıtlar karakteristik bir Akdeniz bitkisi olup Anadolu'da yaygın olarak bulunurlar. Ülkemizde özellikle; Bursa, Trabzon, Giresun, İzmir, Manisa, Aydın. Muğla, Antalya, Adana, Mersin, İskenderun başta olmak üzere Doğu Karadeniz, Marmara, Ege, Akdeniz, kısmen de Güney Anadolu bölgesinde yayılış gösterir.

Geniş bir yayılış alanına sahip olmakla birlikte; uçucu yağın bulunma oranının yüksek olması sebebiyle İzmir yöresinden elde edilen bitkiler tıbbi amaçlar için daha fazla tercih edilmektedir.

BİTKİNİN TEŞHİSİ:

Hayıtların yaprakları el biçiminde 3-7 parçalıdır. Yaprakcıklar tam kenarlı, uzunca oval şekilli, sivri uçlu, üst kısmı koyu yeşil renkli, alt yüzleri ise beyazımtrak tüylüdür. Çalımsı ağaççık görünüşündeki bitki Haziran-Temmuz aylarında mavimsi-mor renkli çiçekler açarlar. Çiçekler genç dalların ucunda salkımlar şeklinde toplanmıştır. Meyveleri yaklaşık 3-4 mm. çapında, sert, özel kokulu, hafit acımsı lezzette ve grimsi esmer renktedir.

DİĞER BİTKİLERLE KARIŞTIRILMASI:

Batı Anadolu bölgesinde özellikle Muğla civarında çiçekli dalların destilasyonundan elde edilen uçucu yağ, kekik yağı yerine kullanılmaktadır.

KULLANILAN BÖLÜMLERİ:

Tıbbi ve diğer amaçlar için çiçekli dalları ve meyveleri kullanılır.

TOPLAMA ZAMANI VE ŞEKLİ:

Çiçek açma döneminde yani, Haziran-Temmuz ayları arasında çiçek durumları keskin bir makas veya bıçak yardımıyla kesilerek toplanır. Olgunlaşan meyveleri ise yaklaşık olarak Ağustos-Eylül ayları arasında elle toplanır.

KURUTMA ŞEKLİ VE DEPOLAMA:

Toplanan meyve ve çiçekli dallar gölgede, kızıllaşmanın önlenebilmesi için zaman zaman karıştırılarak kurutulur.

ETKEN MADDELERİ VE BULUNMA ORANI:

Bitkinin çiçekli dallarının destilasyonu sonucunda uçucu ve sabit yağ, tanen, şekerler, vitexin ve vitexinin adlı iki kristalize madde ile agnosit olarak bilinen bir glikozit elde edilmektedir. İzmir civarından toplanan çiçeklerden % 0.75 oranında uçucu yağ elde edilmekte ve bu yağda cineol, piren ile terpenler bulunmaktadır, Meyvelerinin destilasyonu sonucunda ise yine değişik oranlarda sabit ve uçucu yağlar, alkoloidler, agnosit ve acı madde elde edilmektedir.

SANAYİDEKİ KULANIM ALANI:

Sanayide henüz pek fazla kullanım alanı bulamayan hayıtların meyve ve çiçekli dallarından idrar söktürücü ve barsak gazlarını giderici etkilerinden ötürü ilâç sanayiinde yararlanılmaktadır.

HALK ARASINDAKİ KULLANIM ALANI: 

Meyve ve yapraklardan elde edilen tozun yünlülerin güvelere karşı korunmasında kullanıldığı literatürde yer almaktadır. Dallarından ise sepet imalinde ve kumaşların sarı renge boyanmasında yararlanılmaktadır.

DROG OLARAK ÖZELLİKLERİ:

Drog olarak yatıştırıcı, idrar söktürücü, mide ve barsak gazlarını giderici etkisi vardır.