DATURA

DATURA (Datura stramonium L.) (Şeytan elması)

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİ:

Solonaceae familyasının Datura cinsine ait bir bitkidir. Türkiye florasında 3 türü yer alır. 

1- D. İnnoxia,

2- D. Metel ve 

3- D. Stramonium. 

D. Stramonium un çiçek rengi ve kapsül şekline göre 4 farklı ve önemli varyetesi bulunmaktadır.

1. -          D. stramonium var. stramonium (Çiçekleri beyaz ve kapsülü dikenli),
2. -          D. stramonium var. tatula (Çiçekleri açık, viole ve kapsülü dikenli),
3. -          D. stramonium var. godrini (Çiçeklerii viyole ve kapsülü dikensiz),
4. -          D. stramonium var. inermis (Çiçekleri beyaz ve kapsülü dikensiz),

Datura, tek yıllık ve otsu yapıda bir alkaloit bitkisidir. 30-150 cm arasında boylanabilen iyi gelişmiş bir gövdesi vardır. Gövdeyi oluşturan morumsu renkteki sapların boğumlarında koyu yeşil renkte, hafif üçgenimsi, derin parçalı yapraklar bulunur. Daturanın "kapsül" adı verilen meyveleri 2-6 cm eninde ve 4-10 cm boyunda olup üzerini kaplayan kuvvetli dikenlerden dolayı "şeytan elması" da denilir. Olgun meyvelerde çok sayıda siyah ve bazen kahverengi, böbrek şeklinde tohumlar bulunur. Her bir tohum 3-4 mm boyunda ve 2,5-3,0 mm eninde olup 1000 tane ağırlığı 6-8 gr’dır.

KULLANILAN KISIMLARI: 

Yaprakları.

ETKEN MADDELERİ: 

Alkaloitler. Alkaloit oranı, Yaprakta %0,l-0,5. Temel alkaloit bileşenleri, Tropan alkaloitleri (hiyosiyamin, skopolamin ve atropin.

Daturanın; D. innoxia, D. ferox ve D. wrghtii türlerinde skopolamin, D. stramonium türünde ise hiyosiyamin daha fazladır. Datura, çıkıştan iki hafta sonra tropan alkoloitlerini idioblastlar olarak adlandırılan hücrelerde sentezlemeye başlar. Datura stramonium'da yapraklar ve meyveler, D. İnnoxia da köker ve saplar, D. Metel de ise  meyveler ve yapraklar alkaloit bakımından daha zengindir. Kökler ve tohumlar diğer organlara göre daha düşük miktarlarda alkoloit İhtiva eder. Genel olarak genç organ ve dokular yşlı organ ve dokulara göre daha fazla tropan alkaloitlerine sahiptir (Iranbakhsh 2006)

TIBBİ DEĞERİ:

İlaç (öksürük kesici, kramp çözücü, yatıştırıcı, astım ve Parkinson tedavisi). Farmakopelerde kurutulmuş datura droglarının toplam alkoloit içeriği hiyosiyamin üzerinden %0,05’ten daha az olmamalıdır. Datura drogları tıpta öksürük kesici, kramp çözücü, astım ve Parkinson tedavisi, yatıştırıcı ve dinlendirici olarak kullanılır. Özellikle adli tıp incelemelerinde ölümle sonuçlanan zehirlenme vakalarında Datura alkoloitlerine sıkça rastlanmaktadır.

YETİŞTİRİCİLİĞİ:

Dutura sıcak ve ılıman İklim bölgelerinin bitkisidir. Soğuğa soğuğa olan dayanımı sıcağa olan dayanımı kadar yüksek değildir. Belirgin bir toprak seçiciliği yoktur. Hene hene her türlü toprakta yetişebilir. Terk edilmiş tarım arazilerinde ve yol kenarlarında yabani ot olarak yaygın şekilde rastlanır.

Daturanın başlıca üretim materyali tohumlarıdır. Karasal iklim bölgelerinde İlkbahar geç donları geçtikten sonra ekimi yapılır. Tohumları doğrudan ekim makinesi İle tarlaya 40-50 cm sıra arası ve 20-25 cm sıra üzeri mesafe verilecek şekilde ekilir (tohumluk: 1-1,5 kg/da). Ekimden sonra, çıkıştan önce uygulanan dimid (diphe-namld) herbisiti yardımıyla yabancı ot mücadelesi yapılabilmektedir. Datura bitkileri içerdiği tropan alkaloitleri nedeniyle hastalıklara ve zararlılara karşı oldukça dirençlidir (kırmızı örümceklere, Tetranychus urticae karşı güçlü akarisit etkisi gösterir). Datura, her ne kadar sıcağa ve kurağa toleranslı İse de sulama İle önemli verim artışı sağlanır. Datura, diğer alkaloit bitkilerinde olduğu gibi azotlu gübreleme yapıldığında (15 kg/da saf N) drog verimi ve alkaloit (bilhassa hiyosiyamin) içeriği artar (Özgüven vd. 1987).

HASAT:

Datura, çiçeklenme başlangıcı ve tam çiçeklenme dönemi arasında sabahın erken saatlerinde biçilerek hasat edilir. D. Stramonium da İlk başlarda skopolamin oranı hiyosiyamin oranından daha fazladır. Ancak ilerleyen dönemlerde skopolamin oranı hızla düşer ve tam çiçeklenme döneminde yapraklarda min/skopolamin oranı 2/1 olur. Daturadan tohum üretmek için bitkilerin olgunlaşmasını beklemek gerekir. Tohum dökümünü engellemek İçin kapsüller çatlamadan önce bitkiler sökülür, kurutulur ve çırpılır. Makineli hasada uygun homojen olgunlaşan ve kapsülü çatlatmayan datura çeşitlerinin geliştirilmesine dönük ıslah çalışmaları devam etmektedir.

Daturada iklim ve toprak şartlarına, kültürel uygulamalara ve kullanılan tür veya çeşide bağlı olarak yeşil yaprak verimi 250-1500 kg/da ve drog yaprak verimi 50-300 kg/da arasında değişmektedir (yaş yaprak:kuru yaprak oranı genelde 5:1'dir) (Esendal vd. 2000, Kan ve Arslan 2003).