ÇÖREK OTU

ÇÖREK OTU (Nigella sativa L. ve N. Damascena L.)

İngilizce Adı: black cumin

Diğer Adları: Karacaot, Kara Habbe,

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER:

Ranunculacaea familyasının Camellia cinsine ait çok yıllık ve otsu yapıda tıbbi ve aromatik özelliğe sahip bir bitkidir. Türkiye florasında 12 türü bulunmaktadır.

35-70 cm arasında boylanan, dik gelişen ve 4-6 adet dal oluşturan bir gövdeye sahiptir. Yaprakları üç parçalı olup dallar üzerine almaşıklı olarak dizilmiştir. Her ana ve yan dalın ucunda açık mavi renkte çiçekler oluşur. Meyve, plesantalar ile bölünmüş 5 odacıklı bir kapsüldür. Kapsülde plesantalar üzerinde olgunlaşan tohumların rengi koyu siyah şekli köşelidir. Bir bitkide ortalama 10 adet kapsül ve her kapsülde 1000 tane ağırlığı 2-3 g arasında değişen 50 kadar tohum bulunur. N. damascena türü N. sativa türüne göre tohumları daha ufak ancak kapsül başına tohum sayısı daha fazladır.

KULLANILAN KISIMLARI:

Tohumları.

ETKİN MADDELERİ:

Sabit yağlar ve terpenoitler. Sabit yağ oranı %25-40. Temel yağ asidi Linoleik asit %55-60. Uçucu yağ oranı %0,3-0,5. Temel uçucu yağ bileşeni Timokuinon %25-60.

TIBBİ DEĞERİ:

Baharat olarak, gıda, ilaç, kozmetik. Soğuk pres çörek otu yağı yüksek doymamışlık derecesi ile prostaglandin E oluşumunu teşvik ederek insanlarda bağışıklık sisteminin güçlenmesine yardımcı olur. Destile çörek otu uçucu yağının en önemli etkin maddesi timokuinon dur. Ayrıca p-simen, nigellonetil linoleat, a-thujen ve trans-anethol gibi bileşenleri de içerir. Çörek otu uçucu yağının %25-60'ını oluşturan timokuinon farmakolojik etkisi (özellikle anti-histamin ve antioksidan) oldukça güçlü olup ağrı kesici ve iltihap önleyici etkisi üzerinde önemle durulmaktadır. Çörek otu tohumlarında ayrıca nigellisin, nigellidin ve nigellimin gibi alkaloitlerde bulunur.

HALK KULLANIMI:

Çörek otu tohumlarının iştah açıcı, süt artırıcı, idrar söktürücü, mikrop öldürücü, sindirimi kolaylaştırıcı, bağışıklık sistemini güçlendirici, kolesterol düşürücü, parazit dökücü, hemoroit tedavisi, saç dökülmesini önleyici, baş ve diş ağrılarını dindirici ve kanser tedavisinde kemoterapinin neden olduğu yan etkileri azaltıcı etkileri nedeniyle geleneksel tıpta yaygın bir kullanımı vardır. Çörek otu tohumları ayrıca gıda ürünlerinde baharat olarak (börek ve çörek yapımında) yaygın olarak kullanılır.

YETİŞTİRİCİLİĞİ:

Ilıman mevsim bitkisi olan çörek otu kurağa oldukça toleranslı ancak soğuğa karşı oldukça duyarlıdır. Optimal büyüme ve gelişme sıcaklığı 20-25°C'dir. Doğal yağışlarla beslenen tarım alanlarında dahi sulanmadan başarıyla kültürü yapılır. Çok ağır veya çok hafif topraklar hariç normal verimlilikte tarım topraklarında yetişir.

Çörek otunun üretim materyali tohumlarıdır. Karasal iklim öğelerinde erken ilkbaharda, Akdeniz İkliminin etkisinde kalan bölgelerde ise güz aylarında ekilir. Hem güzlük hem de yazlık olsun geciken ekimlerde tohum verimi önemli düzeylerde azalır. Akdeniz ikliminde güz mevsimi yerine bahar mevsiminde ekim yapıldığında verim 4 kat kadar düşer (Özgüven ve Tansı 1989, Kılıç ve Arabacı 2016). Karasal iklimde erken bahar ayları yerine geç bahar aylarında ekim yapıldığında verim 2 kat kadar düşmektedir (Arslan 1993). Çörek otu tohumları yabancı otlardan ari, tavlı ve bastırılmış bir tarlaya ekim makinesi ile 15-20 cm sıra arasıyla 2-3 cm derinlikte ekilir (tohumluk miktarı 1-2 kg'dır). Çörek otu tarlasına ekimden önce veya ekim sırasında dekar başına saf madde üzerinden 6 kg azot (N) ve 4-6 kg fosfor (P₂O₅) verilir. Çörek otu kuraklığa toleranslı bir bitkidir ancak aşırı kurak ve sıcak geçen bahar aylarında sulanırsa önemli verim artışı sağlanır. Kök çürüklüğüne neden olan Rhizoctonia ve Fusarium gibi etmenler dışında önemli bir hastalığı ve zararlısı yoktur.

Türkiye'de üretilen çörek otu tohumlarında %30-40 arasında sabit yağ ve %0,3-0,5 arasında uçucu yağ bulunur. Bu nedenle hem soğuk pres ile elde edilen sabit yağı, hem de damıtma ile elde edilen uçucu yağı çok kıymetlidir. Çörek otu sabit yağının %55-60'ı linoleik asit (w-6) ve %25-30’u oleik asit (w-6)'tir. Çörek otu tohumlarından su distilasyonu ile %0,45, buhar distilasyonu ile %0,40 oranında uçucu yağ elde edilmiş, su distilasyonunda p-simen (%56,4) ve buhar destilasyonunda timokuinon (%48,2) daha yüksek oranlarda bulunmuştur (Stoyanova vd. 2003).

HASAT:

Çörek otunun yetişme süresi 3,5-4 aydır. Mart veya nisan aylarında ekildiğinde haziran veya temmuz aylarında hasat olgunluğuna gelir. Kapsüller koyulaşmaya, tohumlar siyahlaşmaya başladığında hasat zamanı gelmiştir. Hasada geç kalındığında uçları açık olan kapsüllerden önemli tohum kayıpları olur. Tahıl hasadında kullanılan biçer-döverler İle hasat ve harman işlemleri bir arada yapılabilmektedir. Çörek otunda tohum verimi çeşit, iklim, toprak ve yetiştirme koşullarına bağlı olarak 50- 150 kg/da arasında değişmektedir.