BİBERİYE

BİBERİYE (Rosmarinus officinalis L.)

İngilizce Adı: Rosemary

Diğer Adları: Kuşdili, Biberiye, Hasalban

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİ:

Lamiaceae Familyasının Rosmarinus cinsine ait bir bitkidir. Türkiye florasında 1 türü bulunmaktadır (Rosmarinus officinalis L.).

Akdeniz ve Ege sahil şeridinden 1000 m yüksekliklere kadar yayılış gösterir. Mersin ve Adana İllerinde 100-250 m rakımlarda sahil kuşağında yabani olarak yetişir ve yöre halkı tarafından toplanır.

Biberiye, çok yıllık ve çalı formunda, herdem yeşil aromatik bir bitkidir. Fazla dallanır ve dalların üzerinde sık bir şekilde her biri 1,5-3,5 cm uzunluğunda çok kısa saplı İğ şekilli ve parlak yeşil renkli olan yapraklar dizilir. Yaprakların alt yüzeyinde bol miktarda uçucu yağ taşıyan salgı tüyleri vardır. Tipik Lamiaceae çiçek yapısının özelliklerini taşıyan mavi renklerde çiçeklere sahiptir. Çiçeklerindeki çanak ve taç yapraklar alt ve üst olmak üzere İki lopludur. Tohumları yuvarlak şekilli, kaygan ve koyu renklidir.

KULLANILAN KISIMLARI:

Yaprakları.

ETKEN MADDELERİ:

Terpenoitler ve fenollkler. Uçucu yağ oran,: %0,25-2,50. Temel uçucu yağ bileşenleri, 1,8-sineol, kafur ve borneol. Temel felonik madde bileşenleri, Karnosik asit, karnosol, rosmanol, rosmadial ve rosmarinik asit.

TIBBİ DEĞERİ VE TİCARİ KULLANIM ALANLARI:

Baharat olarak, herbal çay şeklinde, ilaç olarak, parfüm, kozmetik. Biberiye uçucu yağı; kas gevşetici, selülit ve karın çatlaklarını önleyici masaj yağlarına, nefes açıcı ve ağız kokusunu giderici ağız sularına katılır. Biberiye suyunun antiseptik ve ciltte kan dolaşımını hızlandırıcı etkisi vardır; bu nedenle yağlı ciltlerde saç kepeklenmesini ve kıl dökülmesini engeller. Biberiye fenoliklerinin antioksidan etkisi BHT, BHA ve Trolox gibi sentetik antioksidanlar kadar güçlüdür. Biberiyenin taze veya kuru yaprakları dünya mutfaklarında baharat olarak yaygın şekilde kullanılır.

Biberiye yaprakları buhar distilasyonu ile damıtılarak uçucu yağ yağ (biberiye yağı) ve aromatik su (biberiye suyu) elde edilir. Uçucu yağ verimi %0,3-2,5 arasında değişir. Genel olarak doğadan biçilerek üretilen yaprakların uçucu yağ oranı kültür altında üretilerek elde edilen yapraklardan daha fazladır. Biberiyeden ayrıca solvent (n-hekzan) ekstraksiyonu ile konkret, konkretten de etil alkol ekstraksiyonu ile absolüt üretilebilir. 1 kg biberiye konkreti elde etmek için yaklaşık 1,5 kg. konkrete ihtiyaç vardır (Baydar ve Erbaş 2009). Damıtma ve ekstraksiyon ürünlerinin başlıca koku molekülleri kafur, borneol ve 1,8-sineoldür. Damıtma atık ürünü olan kurutulmuş biberiye posasından önce etil alkol ekstraksiyonu ile ham ekstrakt ve bundan da spray dryer ile rosmarinik asit gibi fenoliklerce zengin toz antioksidan elde edilebilir.

YETİŞTİRİCİLİĞİ:

Tipik bir Akdeniz bitkisi olan biberiye sıcağı ve güneşi çok sever ancak kış mevsiminin aşırı soğuklarına karşı duyarlıdır. Bu nedenle fazla yüksek rakımlarda yetişmez. rakım arttıkça ve denizden uzaklaşıldıkça biberiyede uçucu yağ oranı da azalır. Sıcağa lavanta kadar dayanıklı olmasına karşın soğuğa o kadar dayanıklı değildir. Toros Dağlarında biberiyenin doğal olarak yetiştiği alanların anakayası genellikle marn, Kireçtaşı, kumtaşı ve filiştir.

Biberiye, generatif olarak tohumları ile veya vejetatif olarak köklü sürgün çelikleri ile üretilebilir. Tohumları çok ufak ve sert, çimlenme kabiliyeti çok düşük olduğundan tohumla üretimi yaygın değildir. Bu nedenle, sağlıklı bitkilerden alınan 10-15 cm uzunluğundaki çelikler köklendirilir ve elde edilen fidanlar çoğaltma materyali olarak kullanılır.

Kışı ılıman geçen bölgelerde güz mevsiminde, kışı sert ve uzun geçen bölgelerde ise bahar mevsiminde önerilen sıklıklarda (45 cm x 45 cm gibi) tarlaya dikilir. Biberiye, dikimi takip eden İkinci yıldan İtibaren sulama ve gübreleme uygulamalarına bağlı olarak yılda 2-4 defa biçilebilir. Çok yıllık çalı formunda bir bitki olduğundan dolayı ortalama 10-12 yılda bir toprak yüzeyinden budanarak gençleştirilmesi gerekir. Biberiyede bulunan uçucu yağın güçlü antimikrobiyal ve repellent etkisi nedeniyle hastalıklara zararlılara karşı oldukça dirençlidir.

Kültür koşullarında dekar başına taze verimi 2 tonun, kuru herba verimi 1 tonun, kuru yaprak verimi 500 kg'ın, yaprak oranı ise %20'nin üzerindedir. Mersin ve Adana illerinde dağlardan biçilen biberiyede kuru üründe kuru yaprak oranı %75-85, kuru yaprakta nem oranı %6-12 ve uçucu yağ oranı %l,5-2,3 arasında değişmektedir (Gülbaba vd. 2004).

HASAT ve KURUTMA:

Biberiye, %50 çiçeklenme döneminde çiçekli dal ve yaprak şeklinde biçilir. Biçilen yaş ürün gölgede doğal olarak veya en fazla 40^oC de yapay olarak kurutulur. Kurutma sıcaklığı arttıkça (40°C'den 60°C'ye) uçucu yağ oranı düşer (%2,1'dcn %1,1'e) ve uçucu yağda a-pinen, β-mirsen ve kafur oranları azalır (Blanco vd. 1997). Kurutulan ürün harman edilerek kuru yapraklan saplarından ayrılır.