BANOTU

BANOTU (Hyocyamus niger L.)

İngilizce Adı: Henbane

Diğer Adları: Güztohumu, Bengildek, Dağdağan, Gavur Haşhaşı

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER:

Solanaceae Familyasının Hyocyamus cinsine it bir bitkidir. Hyocamus niger (Siyah Banotu), H. Albus (Beyaz Banotu), H. aureus (Sarı ban otu), H. reüculatus (Mor ban otu), H. leptocalyx (Mardin ban otu) ve H. pusillus (Cüce ban otu) olmak üzere 6 farklı tür olarak Türkiye florasında yer almaktadır.

Ban otu, otsu yapıda, genelde iki yıllık bir alkaloit bitkisi olarak dikkat çeker. İki yıllık formlar ilk yıl sadece rozet yapraklar, ikinci yıl ise çiçeklenerek meyveler ve tohumlar üretir. Siyah ban otu, kıraç koşullarda 30-80 cm kadar boylanır. Gövde üzerinde almaşıklı olarak dizilmiş yapışkan, etli ve tüylü yapraklar bulunur. Bahar ve yaz ayları boyunca kademeli olarak çiçeklenir. Çiçekleri uçtan parçalı ve uzun huni şeklindedir. Taç yaprak rengi sarı ve üzeri mor damarlıdır. Her bir çiçeğin 5 adet çanak, 5 adet taç ve 5 adet erkek organı vardır. Meyvesi, kaliks tarafından sarılmış ve kapak ile açılan bir kapsül şeklindedir. Bir bitkide onlarca, bazen yüzlerce kapsül meydana gelir. Her bir kapsülde 1000 tane ağırlığı 0-5-0,7 g olan yüzlerce tohum bulunur.

KULLANILAN KISIMLARI:

Tohum ve yaprak.

ETKEN MADDELERİ:

Tropan alkaloitleri. Kuru ban otu yaprakları %0,04-0,14 arasında alkaloit içermelidir. Temel alkaloit bileşenleri; Atropin, hiyosiyamin ve skopolomin dir.

Tıbbi değeri ve ticari kullanımı: Siyah ban otu yatıştırıcı, sakinleştirici, ağrı dindirici, öksürük kesici, spazm çözücü ve astım tedavisi gibi farmasötik ilaçların üretiminde kullanılır. Anadolu halk hekimliğinde ban otu meyve ve tohumlan tütsü şeklinde yakılarak buğusundan burun, kulak ve göz gibi organlara yerleşen sinek kurtçuklarını düşürmede faydalanılır. Datura ve Atropa gibi Hyocyamus türleri de narkotik olarak etkilidir. Bu bitkiler halüsinasyonlara ve zehirlenmelere neden olabileceklerinden dolayı hekim kontrolü olmadan kullanılmamalıdır.

YETİŞTİRİCİLİĞİ:

Ban otu, yakın akrabaları olan Atropa ve Datura türlerine göre soğuğa ve kuraklığa daha fazla dayanıklıdır. Nispeten serin mevsim ve uzun gün koşullarının hâkim olduğu bölgelere çok iyi uyum sağlar. Belirgin bir toprak isteği olmayıp, aşırı asidik ve- aşırı alkali olmamak koşulu ile hemen hemen her çeşit tarım toprağında gelişimi iyidir.

Üretimi tohumlarından generatif olarak yapılır. Ülkemizde henüz ticari olarak üretimi yapılmadığından dolayı tescil edilmiş bir banotu çeşidi yoktur. İhtiyaç duyulması durumlarında doğada yabani olarak bulunan siyah ban otu tohumları kullanılmaktadır. Ancak tohumları çok ufak ve sert olduğundan çimlenme oranı hem uzun hemde düşüktür. Bundan dolayı, tohumlarından fide yastıklarında veya viyollerde yetiştirilen banotu fideleri 20-45 cm sıra arası ve 10-20 cm sıra üzeri mesafede tarlaya dikilir.

Siyah ban otu, kışı ılıman geçen bölgelerde sonbahar aylarında güzlük, kışı sert ve uzun geçen bölgelerde ise yazlık olarak erken ilkbaharda ekilir veya dikilir. Siyah ban otunun fide döneminde yabancı otlarla rekabeti zayıftır, bilhassa erken büyüme ve gelişme devresinde yabani otlarla çok iyi mücadele edilmelidir. Ban otu kurağa toleranslı olduğundan doğal yağışlarla yetinebilir ancak sulandığında drog yaprak ve tohum verimi artar. Diğer alkaloit içeren bitkilerde olduğu gibi siyah ban otunda da azotlu gübreleme alkaloit içeriği üzerine olumlu etkide bulunur. Çünkü alkaloitlerin yapısında azot bulunduğundan belirli bir doza kadar azotlu gübreleme alkaloit içeriğini artırır. Toprak analiz sonuçlarına göre toprakta eksik olan azot miktarı dekar başına 10 kg olana kadar azotlu gübreleme yapılması önerilir (Kızıl vd. 2017). En önemli hastalığı tütün mozaik virüsüdür. Bu virüs ile mücadele için münavebe yapılmalı, temiz tohumluk kullanılmalı, virüs taşıyan böcekler ile mücadele edilmeli ve virüs hastalığına yakalanmış bitkiler tarladan sökülüp atılmalıdır.

Siyah ban otunun drog yaprak verimi ekolojik koşullara, kültüre! uygulamalara ve kullanılan çeşide bağlı olarak 150-250 kg/da arasında değişmektedir.

HASAT:

Siyah ban otunun tek yıllık çeşitlerinde yaprak için hasat zamanı yaz mevsimine denk gelen tam çiçeklenme devresidir. İki yıllık çeşitlerinde ise ilk yıl ürünü olarak sadece yapraklar, ikinci yıl ürünü olarak çiçek ve yapraklar birlikte hasat edilir. İkinci yılın drogları, birinci yılın droglarına göre daha fazla alkaloit içerdiğinden daha kalitelidirler. Biçilen ürün, doğal olarak veya yapay olarak (45-60^oC de kurutulur, ambalajlanır ve uygun koşullarda muhafaza edilir.