ATROPA

ATROPA (Atropa belladonna L.)

İngilizce Adı: Atropa belladonna, Belladonna

Diğer Adları: Güzelavratotu

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİ:

Solanoceae familyasının bir ferdi olan Atropa bitkisinin Ülkemiz florasında 1 adet türü bulunmaktadır (Atropa belladonna L.).

Atropa bitkisi çok yıllık, otsu yapıda bir alkaloit bitkisidir, kök sistemi iyi gelişmiştir, dallanma oranı oldukça fazladır, iki metre ve daha fazla boylanabilir. Sap üzerinde almaşıklı olarak dizilen yapraklar kısa saplı, eliptik-oval görünümlüdür. Yaprak koltuklarından tek veya çift olarak çan şeklinde çiçekler açar. Her bir çiçek beş parçalı olup, mor renklerde taç yapraklara sahiptir. Meyveleri 1 cm çapında ve kiraz şeklinde olup parlak ve koyu mor renklidir. Genel olarak Kuzey bölgelerimiz ile Adana ve Hatay illerinde doğal yayılış alanları bulunmaktadır.

DEĞERLENDİRİLEN KISIMLARI:

Yaprakları.

ETKEN MADDELERİ:

Alkaloitler (Alkaloit oranı %0,3-0,6). Atropin, skopolamin, hiyosiyamin ve belladonin gibi tropan alkaloitleri.

TIBBİ DEĞERİ:

Atropanın drog olarak en değerli organı yapraklarıdır. Tıbbi olarak en değerli etkin maddeleri ise atropin, skopolamin, hiyosiyamin ve belladonin gibi tropan alkaloitleridir. Atropa yapraklarının toplam alkaloit içeriği %0,3-0,6 arasında değişir. Atropin, parasempatolik olarak ter ve tükürük bezlerinin salgısını bloke eder. Bu nedenle anestezi öncesi üst solunun yollarında salgı azaltmak amacıyla faydalanılır. Ayrıca organofosfat insektlsitleri ve sinirgazı zehirlenmelerinde Panzehir (antidot) olarak yararlanılır. Atropin eczacılıkta göz bebeği büyütücü, spazm çözücü, yatıştırıcı ve ağrı dindirici ilaçların üretiminde kullanılır. Atropin ve skopolamin tablet şeklinde oral yoldan alınır. Ayrıca toz tentür, ekstre ve plaster gibi galenik preparatlarıda vardır.

EKOLOJİK İSTEKLERİ:

Atropa, Güney ve Batı Avrupa'dan ön Asya'ya kadar uzanan bölgelerde 1500 m rakıma kadar kadar doğal olarak yetişir. Atropa genelde serin ve yağışlı bölgelerin bitkisidir. Sıcak ve güneşli havalar alkaloit içeriğini artırır. Hafif bünyeli ve tınlı yapıda kireççe zengin, organik maddesi fazla ve suyun yeterli bulunduğu topraklarda çok iyi yetişir.

YETİŞTİRİCİLİĞİ HASTALIK ve ZARARLILARI:

Atropanın başlıca üretim materyali tohumlarıdır. Olgun meyvelerinden elde edilen böbrek şeklindeki koyu gri tohumlar kurutulduktan sonra doğrudan tarlaya ekilebilir. Ancak çimlenmeyi engelleyici ve geciktirici hormonların varlığı nedeniyle tohumlarının canlılık ve çimlenme oranı düşük, çıkış süresi uzundur. Bu nedenle tohumlarından elde edilen fideler nisan veya mayıs aylarında 60x45 cm sıklıkta tarlaya dikilir. Su ihtiyacı fazla olduğundan sıcak ve kurak mevsimlerde sulanır. Atropanın en önemli besin elementi azottur (N). Yetişme süresince ihtiyaç duyulan azotun yarısı dikimden önce alt gübre olarak, diğer yarısı ise biçimlerden sonra üst gübre olarak verilir. Ege Bölgesi koşullarında yapılan araştırmalar azotlu gübrelemenin atropa verimini artırdığını ve en yüksek verim değerlerinin 15 kg/da N dozunda alındığını göstermiştir. Atropanın en önemli hastalığı Phytopthora erythroseptica etmeninin neden olduğu kök çürüklüğüdür.

Normal bakım koşullarında bir dekar atropa tarlasından elde edilen kuru yaprak verimi 1. yıl 100 kg'ın, 2. yıl 200 kg’ın ve 3. yıl 300 kg’ın üzerindedir. Ege Bölgesi koşullarında atropadan dekar başına 3,2 ton kadar yeşil herba verimi, 520 kg kadar drog herba verimi, 335 kg kadar drog yaprak verimi ve %0,5-0,6 arasında alkaloit oranı elde edilebildiği ortaya konulmuştur (Ceylan vd. 1987).

HASAT VE KURUTMA:

Çok yıllık bir bitki olan atropadan kültür koşullarında ekonomik olarak 3 yıl kadar faydalanılabilir. İkinci yıldan itibaren iklim ve toprak koşulları ile yetiştirme şartlarına bağlı olarak yılda 3 yada 4 defa hasat yapılabilir. En uygun hasat zamanı birim alandan en yüksek drog yaprak ve alkaloit veriminin elde edildiği çiçeklenme döneminin başıdır. Hasattan en iyi verimi alabilmek için biçme işlemi çiçeklenmenin başladığı bir dönemde, sabahın erken saatlerinde toprak yüzeyinden 20-30 cm yukarısından yapılmalıdır.

Biçilen bitkilerin yaprakları saplarından ayrılmalı ve bekletilmeden gölgede katlı raflar üzerinde veya kurutma dolaplarında (50-60°C'de) kurutulmalıdır. Kurutulan yapraklar %70-80 oranında ağırlık kaybeder.

Atropa bitkisinin kökleri de oldukça değerlidir. Kök elde etmek İçin üçüncü veya dördüncü yıl sonunda sürülerek açığa çıkartılan kökler toplanır, 3-4 cm uzunlukta parçalanır ve 60°C'de kurutularak paketlenir.