DEFNE

DEFNE (Laurus nobilis L.)

İngilizce Adı: Daphne

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİ:

Laureceae Familyasının Laurus cinsine ait çok yıllık herdem yeşil (yaprağını dökmeyen) bir ağaç türüdür. Türkiye florasında 1 türü (Laurus nobilis) bulunmaktadır. Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz kıyıları boyunca doğal olarak yayılış gösterir. Çok yıllık olması yanında uzun ömürlü ve her mevsim yeşil kalabilen odunsu yapıda aromatik özelliği olan bir bitkidir. Yapraklar kısa saplı, parlak koyu yeşil ve derimsidir. Yaprak eni 2-5 cm arasında ve yaprak boyu 3-9 cm arasında değişir. Uçucu yağlar defne yapraklarının epidermis tabakasında özel hücrelerde depolanır. Defne çift evcikli bir bitkidir, erkek ağaçlar ve dişi ağaçlar vardır. Hem erkek hem de dişi çiçeklerde sarımsı renkte 4 adet taç yaprak bulunur. Dişi çiçeklerde bir adet dişi organ ve işlevini yitirmiş erkek organlar vardır. Erkek çiçekler ise 8-14 arasında erkek organa sahiptir. Defne ağaçlarında çiçeklenme kış mevsiminde bazen de erken bahar aylarında olur. Tozlaşmadan sonra meyveler oluşmaya başlar. Çapı 1-1,5 cm kadar bir defne meyvesi meydana gelir ve bu meyveler sadece bir adet tohum taşır.

KULLANILAN KISIMLARI:

Yaprakları ve meyveleri.

ETKEN MADDELERİ:

Terpenoitler ve sabit yağlar. Uçucu yağ oranı, taze yaprakta %0,5-5, temel uçucu yağ bileşeni, 1,8-sineol. sabit yağ oranı, Kuru meyvede %20-35. En önemli yağ asidi, Oleik asit (%24-65).

TIBBİ DEĞERİ:

Defne yapraklarından ticari anlamda faydalanma daha çok baharat ve uçucu yağlarından olmaktadır. Meyvelerinden ise sabit yağ elde etmek için faydalanılır. Hem sabit yağı hem de uçucu yağı parfümeri, kozmetik, gıda ve tıbbi ürünlerde katkı maddesi olarak kullanılmaktadır. Ortalama 5 kg defne meyvesinin sıkılmasıyla 1 kg defne yağı elde edilmektedir. Defne meyvesi yağından Hatay ve Muğla yörelerinde “Garlı Sabun” üretilir. Defne sabunu bilhassa cilt ve saç bakımında çok tercih edilir. Defne yağı ayrıca temizlik ürünlerine ve dondurulmuş gıdalara koruyucu olarak da katılır. Türkiye'deki ağaçlardan üretilen defne yapraklarında ortalama %1-2,5 arasında uçucu yağ bulunur ve bu uçucu yağın en önemli bileşenleri 1,8-sineol (%40-50), linalool, sabinen, metil öjenol ve pinenlerdir. Defne meyvelerinden elde edilen uçucu yağın ise ana bileşeni terpinen-4-ol dur. Ülkemiz defnelerinin kuru meyvelerinde %20-35 arasında sabit yağ bulunur ve bu yağın en önemli yağ asitleri oleik (%24-65) velinoleik (%18-28) asitlerdir (Karık vd. 2016).

GELENEKSEL HALK KULLANIMI:

Defne yaprakları ve meyveleri baharat olarak ve bütün organları geleneksel tıpta ilaç olarak değerlendirilir. Meyvelerinden elde edilen çay kadınlarda regl dönemi ağrılarını dindirmek ve doğum yapmayı kolaylaştırmak için, kabuk ve yapraklarından yapılan çaylar ise böbrek ve solunum rahatsızlıklarında kullanılır. Yapraklarından ve meyvelerinden damıtılan defne yağı ve defne suyu ise mide ağrılarına ve sindirim sorunlarına yardımcı olur.

YETİŞTİRİCİLİĞİ:

Defne ağacı tipik bir Akdeniz kuşağı bitkisidir. Kışları ılık ve yağışlı, yazları sıcak ve kurak geçen iklim bölgelerine çok İyi uyum sağlamıştır. Sıcağa çok dayanıklı olmakla birlikte soğuğa karşı duyarlıdır. Akdeniz, Ege, Marmara ve Karadeniz kıyısından 1200 m yüksekliğe kadar yayılış gösterir. Daha yüksek rakımlarda yaprak alanı küçülür ve uçucu yağ içeriği azalır. Defne plantasyonları verimli, süzek, drenaj sorunu olmayan, hafif kireçli topraklar üzerinde çok üretken olur.

Defne plantasyonları, generatif olarak tohumlarından elde edilen fidelerin tarlaya dikimi veya vejetatif olarak köklendirilmiş sürgün çeliklerinden elde edilen fidanların tarlaya dikimi ile tesis edilebilir. Tohumları bir gün sıcak suda bekletildikten sonra ekilirse çimlenme ve çıkış oranı artar. Bu şekilde torf doldurulmuş tüplerine ekilen tohumlardan elde edilen fideler belirli bir büyüklüğe eriştikten sonra tarlaya dikilir. Dikimler 3 x 2 m veya 3 x 3 m sıklıkta yapılır. Defne çift evcikli olduğundan tohumdan yetiştirilen fidelerin yarısı dişi, yarısı erkek olur. Plantasyon kurarken erkek ve dişi bitkilere ne oranda yer verileceği defneden ne şekilde yararlanılacağına bağlıdır. Sadece meyve veya tohum İçin üretim yapılacaksa 10 dişi ağaca 1 erkek ağaç düşecek şekilde dikim yapılmalıdır. Erkek ağaçlardan meyve elde edilmez ancak yüksek kalitede yaprak üretmek mümkündür. Defne bitkisi vejetatif olarak sürgün çeliklerinin köklendirilmesiyle çoğaltılır. Yıllık sürgünlerden 10- 15 cm uzunlukta alınan çelikler IBA ve NAA gibi köklendirme hormonları yardımıyla köklendirilir. Apikal tomurcuklardan süren sürgün çeliklerinin lateral tomurcuklardan süren sürgün çeliklerine göre daha iyi köklendiği yönünde araştırma sonuçları vardır. Çelikler köklendirildikten sonra tüplere alınır ve tüplü fidanlar güzün veya erken ilkbahar aylarında tarlaya dikilir.

Defne üretimi ile ilgili Mevzuat: Türkiye'de defne üretiminin tamamına yakını doğal plantasyonlardan kesim veya toplama yoluyla yapılmaktadır. Defne üretimi, Orman Genel Müdürlüğünün 283 sayılı tebliğ esaslarına ve yıllık üretim programlarına göre düzenlenmiştir. 6831sayılı Orman Kanunu’nun 37. maddesine göre tarife bedeli üzerinden tahsilat yapılarak üretimine İzin verilmektedir.

DEFNE HASADI ve KURUTMA:

-Yaprak Üretimi: Defne yaprağı üretimi haziran ayının ortasında başlar ve eylül ayı sonuna kadar devam eder. Defne plantasyonlarında, dikim yılında bile yaprak hasadı yapılabilirse de ekonomik verime 3. veya 4. yılda ulaşılır. Sulama ve bakım koşullarına bağlı olarak her yıl birden fazla kesim yapılabilir. Kesim zamanı; yaprak verimi, uçucu yağ oranı ve bileşenleri üzerine oldukça etkilidir. Güz mevsimi yaprakları yaz mevsimi yapraklarına göre daha fazla uçucu yağ içerir. Aynı defne ağacının alt yaprakları üst yapraklarına göre, genç yaprakları yaşlı yapraklarına göre daha fazla uçucu yağ içerir. Defne ağaçlarının yapraklı dalları ve sürgünleri budanarak kesilir. En kaliteli yapraklar 2-3 yaşındaki dallardan ve sürgünlerden kopartılarak elde edilir. Sürgün ve dallardan elle tek tek kopartılan veya sıyrılan yapraklar gölge altında en fazla 10-15 cm kalınlığında serilerek kurutulur.

-Meyve Hasadı: Defne meyveleri genellikle güz ve kış mevsimlerinde toplanır. Defne meyvelerinde sabit yağ oranı güney enlemlerinden kuzey enlemlerine gidildikçe, düşük rakımdan yüksek rakıma doğru çıkıldıkça azalır. Pratikte 100 kg meyvenin kaynatılmasıyla ortalama 15 kg kadar defne yağı çıkartılır.

Kurutma: Taze defne yapraklarının uçucu yağ oranı ve bileşenleri üzerine kurutma yöntemi, sıcaklığı ve süresi önemli etkide bulunur. Yapılan bazı araştırmalar, oda koşullarında veya 40-45°C'de kurutma fırınında kurutulan defne yapraklarının aroma kompozisyonları arasında çok az fark olduğunu göstermektedir. Ancak direkt güneş ışığı altında uzun süre kurutulan yaprakların rengi açılmakta ve uçucu yağ miktarı düşmektedir. Örneğin bir araştırmada gölgede yapılan kurutmalarda ortalama %2,5, güneşte yapılan kurutmalarda ise ortalama %1,7 oranında uçucu yağ elde edilmiştir (Erden 2005). Diğer bir araştırmada ise en yüksek uçucu yağ (961,5) ve en yüksek 1,8- sineol (9661) oranları 40°C'de yapılan kurutma ile elde edilmiştir (Naderi vd. 2001).