CEHRİ

CEHRİ (Rhamnus spp.)

İngilizce Adı: Buckthorn, Yellow berry.

Mahalli Adları: Boyacı dikeni, Altınağacı, Alacehri, Akdiken, Saplı cehri, Altınağ, Cehre, Cehni

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİ

Rhamnaceae familyasının Rhamnus cinsinin birçok türü ülkemizde tabii olarak bulunmaktadır. Bu türlerin çoğunluğu kışın yaprağını döken ve dallarında dikeni bulunan çalı veya küçük ağaçlardır.

Rhamnus cinsinin pek çoğu kuzey yarı küresinin tropik, subtropik ve ılıman bölgelerinde, birkaçı da Brezil-ya ve Güney Afrika’da olmak Ü2ere; yaklaşık 100 türü mevcuttur.

Ülkemizde tabii olarak yayılış gösteren Cehrilerin 22 türü bulunmaktadır Bu türlerden bazıları da endemiktir. Türlere göre yayılış sahaları değişmektedir.

BİTKİNİN TEŞHİSİ ve YAYILIŞI

Bitkinin teşhisi, ülkemizde yaygın olarak bulunan ve geniş kullanım alanı olan türler göz önüne alınarak ayrı ayrı verilmiştir.

Rhamnus petiolaris Boiss.: Bu tür 1-4 m boyunda, dağınık tepelidir. Kısa dallarının ucu dikenli, yaprakları yuvarlağa yakın oval, 1,5-4,5 cm boyunda kenarları dişli ve tüysüzdür. 1-2.5 cm. uzunluğundaki yaprak sapı ile dala birleşmiş vaziyettedir Yeşilimsi beyaz renkteki çiçekleri Mayıs-Haziran aylarında açar. Meyveleri ise yuvarlakça 5-7 mm. çapındadır Ankara, Nevşehir, Niğde, Kayseri, Amasya, Konya Afyon, Bingöl, Kahramanmaraş, Gaziantep taraflarında görülen ve ihracata konu olan bu türün tıbbi değeri vardır.

R. catharticus L.: Halk arasında akdiken ya da adi cehri olarak bilinir. Çoğunlukla 2-3 m ender olarak ta 6-8 m ye kadar boylanır, ağaç ya da ağaççık görünüşündedir. Eğri gövdeli, düzensiz dağınık tepelidir. Mayıs-Haziran aylarında küçük yeşilimsi sarı renkli çiçek açan bu türün yaprakları yuvarlakça eliptik biçimde 4-7 cm. boyunda, kenarları keskin dişlidir, üst yüzleri donuk yeşil alt yüzleri ise açık yeşil ve tüysüzdür 6 mm. çapındaki meyvelerin ham iken yeşil olan rengi olgunlaşınca siyaha dönüşür.

Taşlık ve kurak yerlerle güneşli yamaçlarda yaprak ormanlarında bulunur.

Ülkemizde Bolu, Kastamonu, Trabzon (400 1200 m.), Kars, Kuzey Anadolu’da ve Amasya dolaylarında bulunur. Tıbbi değeri olan bir türdür.

R. alaternus L.: Kışın yaprağını dökmeyen, boyu 4-5 m Ye ulaşan, daimi yeşil olan bu ağaççık ülkemizde İstanbul İzmir, Trabzon, Mersin, Antalya, ve Hatay dolaylarında yayılış gösterip daha ziyade süs bitkisi olarak yetiştirilir. Halk arasında yalancı akdiken olarak bilinir.

DİĞER BİTKİLERLE KARIŞTIRILMASI: 

Türler arasındaki benzerlikler sebebiyle zaman zaman türler birbirine karıştırılmaktadır.

KULLANILAN BÖLÜMLER: 

Taze meyveleri.

TOPLAMA ZAMANI VE ŞEKLİ: 

Ülkemizde geniş çapta ihracata konu olan saplı cehri yani R. petiolaris Boiss türünün meyveleri, Haziran-Temmuz aylarında henüz olgunlaşmadan yeşil halde iken toplanır. Toplama elle yapılır.

KURUTMA ŞEKLİ VE DEPOLAMA:

Toplanan meyveler genellikle taze olarak kullanılır. Ancak kullanım alanına göre kurutulması gerekiyorsa, güneş al-tında kızıllaşmaya engel olmak amacıyla karıştırılarak kurutulur.

Kurutulan cehri meyveleri, 80-100 kg’lık çift katlı jüt çuvallar içeresinde rutubetsiz depolarda muhafaza edilir.

ETKEN MADDELERİ VE BULUNMA ORANI: 

Cehri meyveleri sabit yağ, flavonlar ve az miktarda antrasen türevlerini taşımaktadır. Flavon türevi olarak Ksantoramnin ile antron türevi olarak da frangulin bulunmaktadır.

İç Anadolu bölgesinde yetişen meyvelerin % 0.15 oranında serbest antrasen türevi taşıdığı tespit edilmiştir.

SANAYİDEKİ KULLANIM ALANI: 

Kumaş ve gıda sanayiinde boyar madde olarak kullanılmaktadır Yünlü ve pamuklu kumaşların, Cehri meyvelerinden de edilen boya extraktları ile sarı ve sarıya yakın renk- ere boyanmasında kullanılır Ancak sentetik boyaların kumaş sanayimdeki kullanım alanı oldukça azalmıştır. Bunların yanında ressamların Kullandığı guaj boyaların imalinde sarı renk tonlarının elde edilmesinde ve son yıllarda özellikle gıda sanayiinde margarin yağlarının renklendirilmesinde kullanılmaktadır.

Tıbbi alanda ise müsilaj etkisinden yararlanılmakta ve bu amaçla hazırlanan bazı ilaçların terkibine girmektedir.

HALK ARASINDAKİ KULLANIM ALANI: 

Halk arasında taze meyvelerinin dekaksiyonu hazırlanarak (demlenerek) barsak tembelliklerine karşı kullanılır. Ayrıca çeşitli dokuma ve kumaşların sarı ve sarıya ya-kın renklere boyanmasında da faydalanılır.

DROG OLARAK ÖZELLİKLERİ: 

Drog olarak müsilaj etkisi vardır.

STANDARDI: 

T.S.E. tarafından standardı hazırlanmamış olup, ticaretinde 2 kalite söz konusudur. Birinci sınıftaki Cehri meyvelerinin açık sarımsı renkte olması ikinci sınıftakilerin ise kahverengi ya da yeşilimsi kahverenginde olması ve her iki sınıfta da yabancı madde oranının %5’ten fazla olmaması gerekmektedir.