REZENE

REZENE (Foeniculum vulgare Mili,)

İngilizce Adı: Common fennel.

Mahalli Adları: Rezene, Raziyane, Arapsaçı, İrziyan, Mayana

GENEL BİLGİ VE YAYILIŞI:

Rezene (Umbelliferae) Apiaseae familyasının, bir türü olup değişik varyeteleri bulunmaktadır. Akdeniz bölgesi ve Batı Asya kökenli olan bu bitki, kültüre edilmiş halde ya da yabani olarak dünyanın hemen hemen her yerine yayılmıştır. Dünyadaki tabii yayılış alanı Balkan yarımadası, Romanya, Rusya, Doğu ve Batı Almanya, Hindistan, Amerika, Brezilya, Arjantin, Habeşistan ve Akdeniz ülkeleridir. Rezenenin yetişme muhitini genel bir ifade ile vermek gerekirse “bağcılık yapılan her yerde yetişir” denilebilir.

Ülkemizde ise Ege. Akdeniz, Marmara ve Karadeniz bölgelerinde geniş bir alanda yaygın olarak bulunan bu bitki kayalık ve kurak yerleri sever. Kırklareli, İstanbul, İzmit, Bursa, Zonguldak, Trabzon, İzmir, Manisa ¿e Hatay dolayları yayılış sahasıdır.

BİTKİNİN TEŞHİSİ:

Rezene bir ya da ender olarak Çok yıllık otsu bir bitkidir. Bir yıllık olan rezenelerin kökü kalın, uzun ve iğ şeklindedir. Kökler 1-2 m. derinliğe kadar indiği gibi yaşlı köklerden 2 m.ye kadar uzayabilen saplar çıkar. Bitkinin sapı tüysüz, yuvarlak, mavimsi yeşil renkte olup. 1-1.4 m. yüksekliğindedir Sapın üst kısımlarında dallanma başlamakta, sapın alt kısmındaki yapraklar uzun saplı, üst kısımdaki yapraklar ise gövdeye oturmuş vaziyette, tüysü, iplikimsi görüntüdedir. Yaprakların renkleri koyu yeşilden mavimsi yeşile kadar değişmektedir. Bitkinin çiçekleri tepede şemsiye durumundadır. Bu topluluğun ortalama çapı 15 cm. civarındadır. Topluluğu oluşturan ve Haziran-Ağustos aylarında açan küçük çiçeklerin her birinin 5 adet sarı renkli taç yaprağı vardır.

Rezenenin meyveleri 2 tohumlu 6-11 mm. boyunda ve 4 mm. eninde yeşilimsi esmer renkte silindirik yapıdadır. Meyveler kurutmada dahi birbirinden kolaylıkla ayrılmayan derin bir oyukla belirlenmiş iki parçadan ibarettir. Yukarda da belirtildiği gibi yaz aylarında çiçek açan bu bitkinin meyveleri sonbaharda olgunlaşır. B t- kinin keskin ve hoş bir kokusu vardır

DİĞER BİTKİLERLE KARIŞTIRILMASI:

Rezene (Fueniculum vulgare Mili.) bitkisinin meyveleri çoğu defa diğer varyeteleri olan Makedonya. Galiçya ve adı rezene bitkilerinin meyveleri ile karıştırılmaktadır. Oysa Makedonya rezenesinin meyveleri koyu kahverenkli, Galiçya rezenesinin meyveleri de kurşuni yeşil renktedir. Ayrıca rezene ve anason meyveleri de benzerlikleri sebebi ile zaman karıştırılmakta, bu da ticarette bazı yanlışlıklara sebep olmaktadır.

KULLANILAN BÖLÜMLERİ:

Tohumları ve ender olarak ta 2 yıllık kökleri.

TOPLAMA ZAMANI VE ŞEKLİ:

Rezene meyvelerinin hasadı Haziran sonu Eylül ortasında meyvelerin büyüme olgunluğuna geldiği devrede yapılır. Meyvelerin balmumu kıvamına geldiği devre, eteri yağların bulunma oranının maximum düzeyde olduğu devredir. Meyvelerin sararmaya başlamasından hemen sonra ya bitkinin bütünü ya da sadece şemsiye şeklindeki siperleri biçilerek toplanır. Toplanan kısımlar, gölgede kurutularak harman edilmek suretiyle tohumlar elde edilir.

KURUTMA ŞEKLİ VE DEPOLAMASI:

Hasattan sonra elde edilen tohumlar temiz bir yaygı üzerine serilmek suretiyle gölgede veya kurutma işlemi için kurulmuş fırınlarda ara sıra karıştırılarak kurutulur. Kurutulan yeşil kestane rengindeki tohumların, dış kısımlar kabarık iç kısımları ise yassıdır. Kalite sınıflaması yapılan (kızışmış, çürümüş ve küflenmiş tohumları ayıklanmış) tohumlar, 50 kg. lık partiler halinde tercihan kâğıt yada kenevir torbalara doldurulur. Daha sonra bu torbalar çuvallanarak depolamaya hazır hale getirilir. Depolama yerlerinin serin, rutubetsiz ve havadar olması gerekmektedir.

ETKEN MADDELERİ VE BULUNMA ORANLARI:

Rezene meyveleri ortalama olarak % 4-6 oranında uçucu yağ ihtiva eder. İşleme giren rezene meyvelerinin balmumu kıvamında olması ile bu oran % 7-7.5 a kadar yükselir. Bu uçucu yağ (oleum feoniculi) 5-10°C'de katılaşmaya başlar, densitesi 0.950-0.980 arasında değişmekte olup 20°C’deki kırılma indeksi1.528-1.538 arasındadır.

Bahsedilen uçucu yağın bileşiminde %40-60 areci ve % 10-15 oranında da fenkon bulunmaktadır. Rezenelerin meyve endospermlerinde % 12-18 yağ % 1 A- 22 protein bulunmaktadır. Yapılan denemelerde meyve uzunluğu ile elde edilen uçucu yağ miktar arasında doğru orantılı bir ilişki olduğu ortaya çıkarılmıştır

Rezene yapraklarında da önemli miktarlarda caz vitaminler bulunmaktadır. Köklerde ise, türlere göre değişmekle birlikte % 90 civarında apiolgerin yaklaşık % 10’luk bölümünde ise anethol ve mytscum bulunmaktadır.

SANAYİDEKİ KULLANIM ALANI:

Rezene meyvelerinden elde edilen eteri yağ, parfümeri ve sağlık sanayiinde kullanım alanı bulduğu gibi ispirto üretiminde ve mastika adı verilen İçkinin İmalâtında içine tat ve çeşni vermede, konservecilikte, ekmek ve imalâtında da kullanılmaktadır; Anasonun kullanıldığı yerlerinin pek çoğunda rezene meyve ve tohumlarından faydalanılmaktadır.

Eteri yağ elde edilmesinden sonra arta kalanında % 22 kadar albumin ve bazı değerli besin maddeleri ihtiva etmektedir. Bu kısımla birlikte besin değeri yüksek olan yaprak ve saplar çiftlik hayvanları için iyi bir gıda maddesi olarak kullanılmaktadır.

HALK ARASINDAKİ KULANIM ALANI:

Öğütülen tohumlar demlenerek (infüzyonu) bebekli anneler de sütü çoğaltmada, süt çocuklarında mide ve barsak gazlarının teşekkülünü önlemede, kalp çarpıntısını gidermekte, gargara olarak, iltihaplı yaraların tedavisinde, bronşitte, öksürük, şişmanlık ve bazı cinsel rahatsızlıklara karşı kullanılmaktadır. Ancak yüksek dozlarda uyuşturucu etkisi olduğundan fazla miktarda kullanılması sağlık açısından zararlıdır. Ege bölgesinde genç gövdeleri gıda olarak tüketilmektedir.

DROG OLARAK ÖZELLİKLERİ:

Rezene meyvelerinden ve tohumlarından elde edilen eteri yağın sindirimi kolaylaştırıcı, kalp çarpıntısını giderici, bebekli annelerde sütü arttırıcı ve çocuklarda karın bölgesindeki spazmları çözücü etkisi vardır.

Düşük dozlarda uyarıcı etkisi olan bu yağın, yüksek dozlarda uyuşturucu etkisi vardır.