PALAMUT MEŞESİ

PALAMUT MEŞESİ (Quercus ithaburensis)

İngilizce Adı: Valonia acron.

Mahalli Adları: Palamut, Palut, Palıt, Pelit.

GENEL BİLGİ VE YAYILIŞ:

Türkiye’de yayılış gösteren Fagaceae familyasının bir cinsi olan meşelerin yaklaşık 30 türünün meyveleri bir ayırım yapmaksızın palamut olarak adlandırılmaktadır. Bununla beraber ekonomik önemi olan palamutların elde edildiği türler Q. cerris L. (Türk meşesi), Q. ithaburensis Decne subsp. macrolepis (Kotschy) Hedge-Yalt (Palamut meşesi) ve Q. robur saplı meşedir. Bunların içinde de en çok İkincisi yani palamut meşesinin meyveleri kullanılmaktadır. Bu türün dünya üzerindeki tabii yayılış alanı Yunanistan, Arnavutluk, İtalya, Suriye, Ürdün, Türkiye kısmen Balkanlar ve hemen hemen bütün Doğu Akdeniz Bölge ülkeleridir. Yaklaşık olarak ülkemizde 260 bin hektar alanda yayıldığı literatürde yer alan bu bitki Ege, Güney. Güneydoğu Anadolu Bölgeleri ile İç Anadolu Bölgesi. Marmara Bölgesi ve Trakya'da lokal olarak yayılış göstermektedir.

Diğer meşeler, kızılçamlar, fıstık çamları ya da ardıçlarla bir arada 50-1700 m. lerde bulunur.

BİTKİNİN TEŞHİSİ:

Palamut meşeleri 15-20 m ender olarak da 25 m.ye kadar boylanabilen geniş kalın dallı, 80-120 cm. civarında gövde yapabilir kışın yapraklarını döken ağaçlardır.

Ağacın genç sürgünleri boz yeşilimsi ya da sarımtırak gri renkte, üzeri keçe gibi sık tüylerle kaplı ve kalın yapılıdır. Çok çeşitli ebatlardaki yaprakları genellikle 3-13 cm. boyunda, 2-7 cm. genişliğinde olup gere sürgünler üzerinde eşit aralıklarla dağılmış vaziyettedir.

Yapraklar uzunca oval Şekilde kenarları iri parçalı veya dişlidir. Bu parçaların veya dişlerin ucu batıcı dikenlidir. Üst yüzleri donuk yeşil yıldız tüylü, alt yüzler ise grimsi yeşil ve sık tüylüdür. 1-3.5 cm. uzunluğuma bir yaprak sapı ile dala bağlanmışlardır.

2 yılda olgunlaşan meyveleri yarı yuvarlak veya elipsoid yapıda ve çok gelişmiş ince uzun şeritler halindeki sık tırnaklarla üzeri kaplıdır. Kadehin çapı 2-4 cm. arasında olup türler içinde en büyük kadeh bu türe aittir Bu özellik teşhiste faydalı olabilecek bir özelliktir. Kadeh meyvenin hemen hemen yarısını içine almıştır.

Ağaç 5-10 yaşından itibaren meyve vermeye başlar. Bol meyve verimi 25-30 yaşından itibaren başlar.

DİĞER BİTKİLERLE KARIŞTIRILMASI:

Diğer meşe türlerinin meyveleri (pelit) ile karıştırılmaması için meyveyi yarı yarıya içine alan kadehin büyük olması özelliğinden faydalanılmalıdır.

KULLANILAN BÖLÜMLERİ: 

Meyveleri, kadehleri ve kadehlerin üzerinde bulunan tırnaklar.

TOPLAMA ZAMANI VE ŞEKLİ:

Palamut meşesi- h meyvelerinin olgunlaşma dönemi yetişme yöresine bağlı olmakla birlikte Eylül-Kasım arasıdır. Fakat meyveyi taşıyan kadehin ticari yönden ekonomik değeri çok fazla olup bu yüzden en uygun toplama zamanı Akdeniz bölgesinde Ağustos ayı ortası, Ege ve Marmara bölgelerinde de Ağustos ayı sonlarıdır. Toplama zamanına göre ürün çeşitli adlar alır.

Kadehlerin tanence en zengin olduğu Ağustos ayın-da toplanan ürüne birinci mal ya da Ağustos malı denilip ticarette en değerli ürün budur. Eylül ayı ortasında toplanan ürüne ise ikinci mal adı verilir, ilk guruptaki meyvelere göre tanen oranı düşük olduğundan ticari değen de daha azdır. Bunların dışında ağaç üzerinde uzun sure kalarak yağmur etkisiyle tanen oranı oldukça duşmuş düşük değerde olan ürünlerde söz konusudur.

Toplama işlemi bir sırıkla ağacın dallarına vurularak meyvelerin düşürülmesi şeklinde yapılır.

KURUTMA ŞEKLİ VE DEPOLANMASI:

Toplanan meyveli kadehler ya orman içi açıklıklarda ya da uygun yerlerde güneş altında ara sıra karıştırılarak Kurutulur. Kurutma işleminden sonra birçok kadehi meyvenin kadeh ve meyve kısmı ayrılmış vaziyettedir. Ayrılmayanlar ise sert ve sivri cisimlerle ayrılırlar. Ticarette meyveler, kadehler ve kadehlerin üzerinde bulunan tırnaklar ayrı ayrı değerlendirildiği için kalburlarla bu üç kısım birbirinden ayrılarak depolanır veya ticarete çıkarılır. Depolama rutubetsiz yerlerde yapılmalıdır, tırnaklarından ayrılmış kadehlere “kaba", tırnaklara da “trilio” adı verilmektedir.

ETKEN MADDELERİ VE BULUNMA ORANI:

Palamut meşesinin hidrolize olabilen taneni yani sepileyici maddesi vardır. Bu maddenin bulunma oram meyve, kadeh ve tırnak bölümlerinde farklı olup: Pelit % 6-10, kadeh % 27.5, tırnaklar ise % 34-50 civarında gallik tanen ihtiva eder.

Olgun olmayan meyveler olgun olanlardan daha fazla sepileyici madde ihtiva ederler. Bunun dışında kadehlerde % 10-15 oranında su, meyvelerde ise ta-nenin dışında şeker (glikoz) bulunmaktadır. Şeker r bulunma oranı da pelitlerde % 9 kadehde ise % 2,7 kadardır.

SANAYİDEKİ KULLANIM ALANI:

Deri sanayinde toz veya hülâsa haline getirilen palamut kadeh ve tırnakları yalnız veya diğer sepi maddeleri ile karıştırılarak kullanılmaktadır. Derilerin tabaklanmasında sadece palamut hülasası kullanıldığında sepi madde e deri içine fazla nüfuz etmeyerek yüzeyde çatlaklar meydana getirmektedir. Tekstil sanayiinde de ipekli kumaşların siyaha boyanmasında yararlanılmaktadır.

Kadeh ve tırnakların toz hale getirilmesinden sonra su ile muamele edilmesiyle elde edilen hülâsa bal, şeker ya da diğer tatlandırıcılarla tatlandırılmak suretiyle özellikle çocuk ishallerini kesici özelliği olan şurupların imalinde kullanılmaktadır.

Yaklaşık olarak 100 ton palamuttan 45-50 ton hülâsa elde edilmektedir. Esmer renkteki bu hülâsa % 70 sepileyici. % 4 glikoz, % 1.5 sakkaroz ve % 7.5 su ihtiva etmektedir. Dünya deri endüstrisinin yıllık sepi maddesi ihtiyacının % 30'unun bitkisel sepi maddeleriyle karşılandığı bilinmekte olup bu rakamında büyük bölümünün palamut hülasa ve tozuyla karşılandığı göz önüne alınırsa palamutların ekonomik önemleri hak-kında bir fikir edinilebilir.

Meyvelerde toz halinde, ishal kesici ilaçların terkibinde yer almaktadır.

HALK ARASINDAKİ KULLANIM ALANI:

Halk arasında da ufak imalathanelerde deri tabaklanmasında kullanıldığı gibi meyveler taze, kavrulmuş ya da kaynatılmış halde gıda maddesi olarak yenilmektedir. Taze pelitler fazla olmamak şartıyla iyi bir hayvan yemidir. Fazla yenilen meyveler şiddetli kabızlığa neden olmaktadır.

Ayrıca yakacak maddesi olarak da değerlendirilebilmektedir.

DROG OLARAK ÖZELİKLERİ:

Meyvelerin ishalleri kısa sürede kesme özelliği vardır. Kadeh ve tırnaklardan elde edilen hülasa ve toz, ise midevi ve is-halleri kesicidir.

STANDARDI:

T.S.E. tarafından palamut hakkında 1975 yılında TS.1016 numaralı standart hazırlanmıştır. Bu standartta palamutlar renklerine, tırnaklı olup olmadıklarına ve tırnaklarda, özelliklerine göre çeşitli sınıflara ayrılmışlardır.