MERCANKÖŞK

MERCANKÖŞK (Origanum L.)

İngilizce Adı: Sweet marjoram, Marjoram.

Mahalli Adları: Istanbul kekiği, Merzengüş, Mercengüş, Güveyotu, Macuran otu.

GENEL BİLGİ:

Dünya üzerinde 40 kadar türle temsil olan Mercanköşkler çoğunlukla Akdeniz bölgesinde ve Balkanlar da yayılış gösterirler. 20’den fazla türünün de Ülkemizde bulunduğu literatürde yer almaktadır. Orta büyüklükteki çok yıllık bu bitkiler genellikle sıcak iklimi sever ve kurak, besince zengin, çoğunlukla kireçli az azotlu topraklarda iyi yetişirler. Türkiyenin güney ve batı sahillerinde yetişen (Labiatae) Lamiaceae familyasının bir çok türünün çiçekli del ve yaprakları, mercanköşklerde olduğu gibi kekik ismi altında kullanılmakta ve kendilerinden elde edilen yağa da kekik yağ» adı verilmektedir.

Mercanköşklerin iki varyetesi yaygın olarak kullar makta olup, biri O. onites L. (Syn: O. smyrnaeum L diğeri Origanum heracleoticum L. (Syn: O. vulgare L. subsp. Hirtum (Link) letswaart) dur. Bunlardan birincisi İzmir kekiği ya da peynir kekiği olarakta anılıp, yurdumuzun Batı ve Güney Anadolu kesiminde yetişir ikincisi ise Mercanköşk ya da İstanbul kekiği olarak bilinip Trakya, Batı ve Güney Anadolu’da yayılış göstermektedir. Asıl Mercanköşk olarak bilinen tür Origanum majorana L. (Syn: Majorana hortensis Moench) olup ülkemizin sadece Güney Anadolu bölgesinde Alanya, Anamur ve Mersin dolaylarında tabii yayılış göstermektedir. Bu bitki genellikle kuru sırtlar, kayalık yerler ve orman açıklıklarında yetişir.

BİTKİNİN TEŞHİSİ:

Mercanköşkler orta büyüklükte, çok yıllık otsu bitkiler olup, yapraklan çoğunlukla yumurta biçiminde, kenarları düz ya da hafif kertikli, çiçekleri bileşik salkım kuruluşundadır. Çiçeklerin taç yaprakları boru biçiminde birleşmiş vaziyettedir, yukarda bahsedilen iki tür yapılarında bulunan karvakrol oranına göre de ayırt edilebilmektedir. Çiçekleri beyaz ve pembe renklidir.

O. heracleoticum L. (Syn: O. vulgare L. subsp. hirtum (Link) letwaart): 50 cm. yüksekliğindedir. Temmuz-Ağustos ayları arasında beyaz, ender olarakta pembe renkli çiçekleri açar. Sık tüylü çok yıllık bir türdür. Kekik adı altında ticareti yapılır ve onun yerine baharat olarak kullanılır.

O. onltes L. (Syn: O. smyrnaeum L.): 50-60 cm. kadar yükselebilen tüylü, beyaz çiçekli bir bitkidir. Çok yıllık olan bu bitkinin kendine has keskin bir kokusu vardır. Yaklaşık olarak % 2-3 oranında uçucu yağ taşır.

O. majorana L. (Syn: Mojorana hortensis Moench): 20-80 cm. boyunda, çalı görünüşündeki bu bitkinin tüylü yaprakları karşılıklı dizilişli 1.5-2 cm. boyunda küt uçlu ve kendine has kuvvetli kokuludur. Gövde tüylü ve köşelidir. Çok küçük olan çiçekleri genellikle beyaz, ender olarak da pembe renklidir

DİĞER BİTKİLERLE KARIŞTIRILMASI:

Mercanköşkler, (Labiatae) Lamiaceae familyasının bir cinsi olarak kekik ile karıştırılmakta ve onun yerine kullanılmaktadır.

KULLANILAN BÖLÜMLERİ:

Çiçekli dal ve yaprakları.

TOPLAMA ZAMANI VE ŞEKLİ:

Çiçekli dal ve yaprakları kullanıldığından çiçek açma mevsimi olan Mayıs-Eylül arasında topraktan 4-5 cm. yukardan keskin bir bıçakla kesilmek suretiyle toplama yapılır.

KURUTMA ŞEKLİ VE DEPOLANMASI:

Toplanan Mercanköşkler gölgelik alanlarda, karıştırılarak kızışmaları engellenmek suretiyle kurutulur. Kuruyan ürün büyük dallarından temizlendikten sonra 20-25 kg lık bez çuvallara doldurularak rutubetsiz depolarda muhafaza edilir.

ETKEN MADDELİRİ VE BOLUNMA ORANI

Türlere göre etken maddelerin bulunma oranı değişmektedir.

O. onites L. (Syn: O. smyrnaeum L.) nın kurutulmuş çiçekli dalları % 2.1 -3.4 arasında uçucu yağ taşır bu uçucu yağın da % 61 kadarını bir fenol türevi olan karvakrol oluşturmaktadır.

Origanum heracleoticum L. (Syn: O. vulgare L. subsp. hirtum (Link) letswaart) nın kurutulmuş çiçekli dalları ise % 4.7-5.7 oranındaoleum origani denilen bir uçucu yağ içerir ki bu yağında yaklaşık % 66- 68’ini karvakrol teşkil eder.

O. majorana L. (Syn: Majorana hortensis Moench). Bitkinin taze çiçekli dal ve yapraklarının destilasyonu ile % 0.3-0.6 oranında uçucu yağ, tanen ve acı madde elde edilmektedir. Uçucu yağda ise terpen ve ketonlar bulunmaktadır.

SANAYİDEKİ KULLANIM ALANI:

Halk arasında çay gibi demlenerek soğuk algınlıklarına karşı, nefes açıcı olarak ve ciğerlerdeki bronş tıkanıklıklarına karşı kulanılmaktadır. Ayrıca kekikle karıştırılarak çay gibi içilmektedir.

HALK ARASINDAKİ KULLANIM ALANI:

Halk arasında çay gibi demlenerek soğuk algınlıklarına karşı, nefes açıcı olarak ve ciğerlerdeki bronş tıkanıklıklarına karşı kullanılmaktadır. Ayrıca kekikle karıştırılarak da çay gibi içilmektedir.

DROG OLARAK ÖZELLİKELRİ:

Nefes açıcı, ateş düşürücü, mikrop öldürücü özellikleri yanında bazı kadın hastalıklarına karşı etkilidir.