MAYIS PAPATYASI

MAYIS PAPATYASI (Matricaria chamomilla L.)

İngilizce Adı: Daisy, Camomile.

Mahalli Adları: Mayıs papatyası, Adi papatya, Romen papatyası, Babunç, Tıbbi papatya.

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİ:

Genellikle Mayıs papatyası olarak bilinen compositae familyasının bir türü olup, 20-50 cm. boyunda bir veya iki yıllık otsu bir bitkidir. Pek çok Avrupa ülkesinde olduğu gibi Ülkemizde de tabii yayılış göstermektedir. Ülkemizde Mayıs papatyasının üç varyetesine rastlanmaktadır. İstanbul’un özellikle Avrupa yakasında, Muğla (Bodrum ve Gülek civarı), Aydın (Söke, Sultanhisar) ve Antalya’nın kuzeybatı bölgesinde 900 m. rakıma kadar Balıkesir, İzmit, Muğla, Adana, Kastamonu ile Denizli’de yetiştiği söylenebilir.

BİTKİNİN TEŞHİSİ:

Diğer Avrupa ülkelerinde olduğu gibi Ülkemizde de halk ilacı olarak kullanılan 20- 50 cm. boyundaki bu bitki, Mayıs ayında çiçek açar. Tabak şeklini almış baş (kapitulum) 5-10 mm. çapındadır. Çok sayıdaki sarı renkli tüpsü erkek çiçekler kapitulum’un ortasında yer alır. Kapitulumun kenarında ise 12-20 tane dil şeklinde beyaz renkli çiçekler bulunmaktadır. Bu çiçekler sapsız olarak koni şeklindeki çiçek tablasından resepta kulumdan) çıkarlar. Koni şeklindeki bu kısmın boyuna kesiti alındığında içi boş görünür. (bu özellikle diğer papatyalardan ayrılabilir). Beyaz dilsi çiçekler genç bitkilerde dik, yaşlı bitkilerde ise aşağıya doğrudur. Papatyanın kendine has kuvvetli aromatik kokusu ve acımsı lezzeti vardır. Mayıs papatyasının varyeteleri; var. chamomilla L., var. pappulosa Margot et Reuter ve var. recutita (L.) Grierson olup, bu varyeteler meyvelerin tepesinde taç (korona) olup olmamasına göre birbirinden ayrılmaktadır.

DİĞER BİTKİLERLE KARIŞTIRILMASI:

Ülkemizde yetişen Matricaria’nın varyeteleri çoğunlukla birbirine karıştırılmaktadır. Ancak M. chamomilla L. resepta kulumlarının içi boş koni şeklinde olması ve dilsi çiçeklerinden meydana gelen meyvelerindeki taç ile ayrılabilir. Ayrıca Avrupa’da yetişen officinal türü ile Ülkemizde tabii olarak yetişen, officinal olmayan tür bir-birinden; officinal türün kamazulen adı verilen bir mad-deyi ihtiva etmesiyle ayrılabilmektedir, ülkemizde yetişen M. chamomilla’nın uçucu yağı mavi renkli değildir.

KULLANILAN BÖLÜMLERİ: Çiçekli tepeler.

TOPLAMA ZAMANI VE ŞEKLİ: Haziran-Temmuz ayları arısında çiçekli tepeler çiçekler tamamen açılmadan makasla kesilmek suretiyle toplama işlemi yapılmaktadır. Toplamanın sabahın erken saatlerinde yapılması gerekmektedir.

KURUTMA ŞEKLİ VE DEPOLANMASI:

Mayıs papatyaları ya gölgeliklerde ya da, kurutma tesislerinde kurutulmalıdır. Kurutulma esnasında ise, arasıra bir çubukla karıştırılmaları ve güneşte bırakılmamaları kızıllaşmayı önleyici tedbirlerdir. Kurutulmuş ve yabancı bölümlerinden temizlenmiş ürün, çuvallara doldurularak rutubetli olmayan yerlerde güneşle temas etmeyecek şekilde depolanır. Uzun süren depolamalarda deponun arasıra havalandırılması önemlidir. Gerek kurutma sırasında gerekse depolarda ışıktan korunmalıdır. Yaklaşık olarak 400-750 kg. yaş papatya çiçeğinin kurutulmasıyla 70-100 kg. kuru çiçek elde edilmektedir.

ETKEN MADDELERİ VE BULUNMA ORANLARI:

Kurutulmuş çiçeklerden su buharı destilasyonu ile % 0.2-0.5 arasında mavi-yeşil renkteki bir uçucu yağ, rezin, acı madde ve fenolik maddeler (flavonlar, kumarin) elde edilmektedir. Bu uçucu yağ müsilaj, rezin, acı madde ve glikozitleri taşımakta olup, yaklaşık % 5 oranında kamazulen ihtiva etmektedir. Uçucu yağa mavi-yeşil rengini veren bu maddenin, bulunma oranı bazı varyetelerde % 15’e kadar çıkmaktadır. Ancak İzmir, Muğla ve İstanbul dolaylarında doğal olarak toplanan M. chamomilla bitkisi üzerinde yapılan çalışlardan üretilen bitkilerin kamazulen taşıdığı tesbit edilen Isparta yöresinde kültürü yapılan ve dış kaynaklı tohumlarda, bu bitkilerin kamuzulen taşımadığı; ancak Isparta yöresinde kültürü yapılan ve dış kaynaklı tohumlar-dan üretilen bitkilerin kamazulen taşıdığı tesbit edilmiştir. Seskiterpenik yapıdaki bu maddenin dışında yağ asitleri agetik asit, solisilik asitler ve bunların esterleri, parafin ve çok az miktarda tanen reçineleri ve glikozit yapılı bileşikler vardır.

SANAYİDEKİ KULLANIM ALANI:

Müsilaj etkisinden dolayı ilaç sanayinde özellikle çay haline getirilerek kullanılmakta. Ayrıca boğaz ağrılarına karşı imal edilen gargaraların bileşimine girmektedir. İlaç sanayinde spazm çözücü, hazmettirici, ateş düşürücü, yara iyileştirici özelliklerinden yararlanılmaktadır. Ayrıca kozmetik sanayimde de boyar mad-deler kullanılmadan saçın rengim açmada faydalanılmaktadır.

HALK ARASINDAKİ KULLANIM ALANI:

En yaygın olarak kullanılan halk ilaçlarından bir olan Mayıs papatyası iştah açmada, baş ve karın ağrılarında gözün dış tabakasındaki iltihabik durumlarda (konjuktivit), ruhi depresyonlarda, sinir zafiyetinde, cilt hastalıklarında (kaşıntı), boğaz ağrılarında, bazı kadın hastalıklarında ve terletici olarak dahilen kullanılmaktadır Haricen ise romatizmal ağrılarda sıcak lapasından yararlanılmaktadır.

DROG OLARAK ÖZELLİKLERİ:

Ateş düşürücü yatıştırıcı, terletici, ağrı kesici, dezenfektan, iltihap dağıtıcı, yüksek dozlarda kusturucu yatıştırıcı, hazmettirici, gaz ve safra söktürücü, baş ve bel ağrılarını giderici, iştah açıcı, yaraları iyi edici özellikleri vardır.