MAHLEP

MAHLEP (Cerasus mahaleb (L.) (Prunus mahaleb L.)

İngilizce Adı: Mahaleb, European cherry.

Mahalli Adları: Mahlep, İdris ağacı, Yabani kiraz.

GENEL BİLGİ:

Halk arasında yaygın olarak İdris adı ile bilinen Rosaceae familyasının bir türü olan Prunus mahaleb L. 8-10 m. ender olarak da 12 m. ye kadar boylanabilen küçük ağaç ya da ağaççık görünümün-dedir. Vatanı Avrupa ve Batı Asya’dır. 300 m. ile 1850 m. rakımlar arasındaki kalkerli topraklarda ve dağı * yamaçlarda yetişirler. İç Anadolu bölgesinde orman-step sınırlarındaki kurak yerlerin ağaçlandırılmasında öncü ağaç olarak kullanılırlar.

Ülkemizde en önemli üretim yerleri Tokat, Zile Amasya, Çorum ve Mardin’dir. İstanbul, Bolu, Ankara, Gümüşhane, Kars, Diyarbakır, Muğla ve Hakkari’de de tabii yayılış gösterirler.

TEŞHİSİ:

Çok yıllık olan ve kışın yapraklarını döken bu bitkinin yaprakları 3-6 cm. boyunda daireye yakın oval biçimdedir. Yaprakların kenarlar siğilli, dişlidir. Alt yüzlerinde ana damar boyunca tüyler bulunup, yaprak uçları aşağıya doğru hafif kıvrık vaziyettedir. Yapraklar 3 cm. uzunluğundaki yaprak sapı ile dala bağlanmış durumdadır.

Nisan-Mayıs ayları arasında beyaz renkli ve hoş kokulu çiçekleri açar. Çiçeklerin 6-12 tanesi bir arada ve salkım kuruluşunda bulunur.

Sulu ve hafif acımsı lezzette olan mahlep meyveleri başlangıçta sarı renkte olduğu halde, meyveler olgunlaştıkça kırmızımsı-siyah renk alır. 5-6 mm. büyüklüğündeki meyvelerin orta kısmında, düzgün bir dış yüzeye sahip olan ve içinde parlak kahverengi tohumları barındıran çekirdek kısmı yer almaktadır.

DİĞER BİTKİLERLE KARIŞTIRILMASI:

Diğer bitkilerle karıştırılması söz konusu değildir.

KULLANILAN BÖLÜMLERİ:

Tohumları.

TOPLAMA ZAMANI VE ŞEKLİ:

Ağacın üzerinde olgunlaşıp kuruyarak rengi kırmızımsı siyaha dönen meyveler, elle toplanır.

KURUTMA ŞEKLİ VE DEPOLANMASI:

Ağaç üzerinde kuruyup toplanan meyvelerin çekirdekleri kırılarak, sanayide kullanılan mahlep tohumları elde edilir. Kullanım alanına hemen sevk edilemeyen tohumlar kanaviçe ya da bez çuvallara doldurularak kuru ve havalandırılabilen depolarda muhafaza edilir. Ambalajlar ortalama 100 kg. ağırlığında olmalıdır. Ancak isteğe göre daha büyük ambalajlarda yapılabilir.

ETKEN MADDELERİ VE BULUNMA ORANI:

Mahlep tohumlarının destilasyonu sonucunda işleme giren tohum ağırlığının % 27-36’sı kadar yağ ve kumarin elde edilir. Tohumlarda %27-36 oranında bulunan yağ ise % 35 oranında eleostearin asidini ve bu asidin gliseridini taşır. Pek az bitkisel yağda bulunan eleostearin asidi, kendini ihtiva eden yağın elastikiyetini ve suya dayanıklılığını artırır.

SANAYİDEKİ KULLANIM ALANI:

Mahlep tohumlarından elde edilen yağ, önemli kimyasal özellikleri sebebiyle özellikle boya ve ilaç sanayiinde geniş kullanım alanı bulmaktadır.

Bu yağ boya sanayiinde, suya dayanıklılığı sebebiyle gemi boyalarının imalinde ve kozmetik sanayiinde ise bazı kozmetiklerin ince toz haline getirilerek renklendirmesinde geniş kullanım alanı bulmaktadır Ayrıca dinlendirici ve ferahlatıcı özelliklerinden dolay, da ilaç sanayiinde bazı toniklerin, tabletlerin ve antibiyotiklerin üretiminde kullanıldığı gibi, sınırlı olarak da bulanık sularda bulunan yabancı maddelerin flotasyonunda (bulanık su dinlendirme havuzlarına alınarak dinlenme süresi sonucunda bulanıklığı yapan maddelerin yüzdürülmesi işlemi), flotasyonu yani ayrılmayı hızlandırmakta kullanılmaktadır.

HALK ARASINDA KULLANIM ALANI:

Mahlep meyvelerinin tohumları halk arasında toz haline getirilerek pasta ve çöreklerin yapımında koku verici olarak (bu tohumlar bünyelerindeki kumarinden dolayı vanilya kokusu taşımaktadır) ve tohumlarda bulunan hoş kokunun genç dallarda da bulunmasından ötürü, sözü edilen genç dallardan tütün içmek amacıyla kullanılan çubuk ve pipoların imalinde de yararlanılır.

Bu kullanım alanlarının yanında, tıbbi amaçla şeker hastalığının tedavisinde ve özellikle Arap ülkelerinde sıtmaya karşı mahlep meyvelerinden faydalanılmaktadır.

DROG OLARAK ÖZELLİKLERİ:

Mahlep tohumları drog olarak ferahlatıcı, serinletici, bünyeyi kuvvetlendirici olduğu gibi, azotça zengin olmasına rağmen nişasta oranının az olması sebebiyle şeker hastalığını tedavi edicidir.

STANDARDI: 

T.S.E. tarafından 1979 yılında TS. 1049 sayılı Mahlep standardı hazırlanmış ve Mahlepler tek sınıf altında toplanmıştır. Standarda göre ya* bancı maddeler % 0.25’den çok rutubet miktarının % 7 den kırık tanelerin % 5’den bozuk tanelerin oranının ise /o 0.54 den fazla olmaması gerekmektedir.