LAVANTA

LAVANTA (Lavandula L.)

İngilizce Adı: Lavander.

Mahalli Adları: Lavanta, Gargan, Karabaş otu.

GENEL BİLGİ:

Lamiaceae familyasının bir cinsi olan avantaların dünya üzerinde yaklaşık olarak 26 türü mevcuttur. Çok yıllık ve yaklaşık 1 m.ye kadar boylanabilen bir bitkidir. Lavantalar dünya üzerinde başta Orta Avrupa olmak üzere, Akdeniz ülkeleri, Kanarya adaları, Habeşistan ve Doğu Hindistan’da yayılış göstermektedir. Fransa, İspanya ve İtalya’da uçucu yağ oranı yüksek olan bazı türler büyük oranda kültür bitkisi olarak yetiştirilmektedir. Dünya üzerinde yaygın olarak bulunan iki tür L. officinalis L. ve L. angustifolia Miti, subsp angustifolia) Syn: spica L. olup bunların içinden L angustifolia ile diğer bir Lavanta türü olan L. stoechas L. ülkemizde tabii olarak yetişmektedir. 

L. angustifolia Mili. (Subsp. angustifolia) Syn spica L: İstanbul, Akdeniz ve Ege bölgesinde.

L. stoechas L.: İstanbul civarı, Ege ve Akdeniz bölgesi tabii yayılış alanıdır.

BİTKİNİN TEŞHİSİ:

L. angustifolia Mili.: İngiliz lavantası olarak da bilinen bu tür 20-50 cm yüksekliğinde, otsu bir bitkidir. Dik gövdesi odunsu yapıda, dalları hafif ve basit yapılıdır. Yaprakları çok kısa sapla karşılıklı olarak dallara dizilmiş vaziyettedir. Yapraklar ensiz, uzunca, tam kenarlı, uzunca tüylü ve beyazımsı ya da grimsi-yeşil renktedir. Haziran-Ağustos ayları arasında açan mor renkteki çiçekleri dalların ucundaki uzun 9aplar üzerinde yer almaktadır. Meyveleri parlak siyah renklidir,

L. stoechns L.: Karabaş lavanta çiçeği veya karabaş otu olarak bilinen bu tür İ9e 60 cm.ye kadar boylanan bir bitkidir.

Yaprakları 23 cm. boyunda, dar kenarları kıvrık, grimsi-yeşil renkte, alt ve üst yüzüde aynı derecede tüylüdür. Koyu mor renkteki çiçekleri 4 köşeli başak şeklindeki durumlarda toplanmıştır.

DİĞER BİTKİLERLE KARIŞTIRILMASI:

Ülkemizde yetişen lavanta türleri officinal yani tıbbi değeri olmayan türler olup toz haline getirilerek L. officinalis yerine ticaretinin yapıldığı görülmektedir. Bitkiler bütün halde iken birbirinden rahatlıkla ayırt edilebilmektedir.

KULLANILAN BÖLÜMLERİ:

Tıbbi amaçla taze çiçekli dal uçları, parfümeri ve kozmetik sanayii için ise kısmen kurutulmuş çiçek ve yaprakları.

TOPLAMA ZAMANI VE ŞEKLİ:

Çiçek açma döneminde, çiçekler tamamen açmadan önce keskin ve uygun bir kesici ile eğer tıbbi amaçla kullanılacaksa sadece çiçekli dal uçları, kozmetikte kullanılacaksa toprağa yakın yerinden kesilerek toplama işlemi yapılır.

KURUTMA ŞEKLİ VE DEPOLAMA:

Kozmetikte kullanılmak amacıyla toplanan lavantalar gölgede yaprak renkleri bozulmadan sık sık havalandırılarak kurutulur. Kurutma işlemi sona erdiğinde saplar yapraklardan ayrılarak kuru yapraklar 20-25 kg. lık çuvallara doldurarak, rutubetsiz ve havalandırılabilen depolarda muhafaza edilirler. Kurutma işlemi kurutucu tesislerde yapılacaksa kurutma sıcaklığı olarak 30- 40°C uygundur.

ETKEN MADDELERİ VE BULUNMA ORANI:

Lavanta bitkisinin taze çiçekli dal uçlarının, su buharı destilasyonu ile uçucu yağ elde edilmektedir.

Ancak elde edilen uçucu yağ ve bileşenleri türlere, göre farklılık göstermektedir. Bu konuya açıklık getirilmesi için türler ayrı ayrı ele alınacaktır.

Lavandula angustifolia Mili. (Subsp. angUStj. folia) Syn: spica L.: Ülkemizde tabii olarak yetişen bu bitkinin çiçekli dal uçlarının su buharı ile destilasyonu sonucunda % 0.5-1 oranında “oleum lavandulae” adı verilen bir uçucu yağ elde edilmektedir. Bu uçucu yağın da % 30-40'ı linalol ve % 35-55’i de linalil asetattır Bunların dışında okaliptol, borneol, geraniol, limonen, sineol gibi maddelere bu yağların bileşenleridir.

L. stoeehas: Marmara ve Batı Anadolu’da yaygın olarak bulunan bu türün destilasyonu sonucunda ise % 0.5-0-8 oranında uçucu yağ elde edilir. Bu uçucu yağın yapısında ise % 30 kâfur, % 18 fenkon, % 0.6 linalol bulunmaktadır. Bu yağ kokusunun fiziksel ve kimyasal özelliklerinin farklı olması sebebiyle oleum lavandulae’den farklı olup onun yerine kullanılamaz. Linalol eldesi yerine kâfur oranının yüksek olması sebebiyle kafur elde edilmesinde kullanılmaktadır.

SANAYİDEKİ KULLANIM ALANI:

İlâç sanayiinde bazı preperatlara koku vermede, merkezi sinir sistemini düzenleyici ilâçların bileşiminde yer almaktadır. Ancak sanayide bünyelerindeki linalol ve linalil asetatdan dolayıda parfümeri ve kozmetikte cilt temizleyici losyon, koku verice, kokulu banyo sabunu ve köpüklerinin yapımında kullanılmaktadır.

HALK ARASINDAKİ KULLANIM ALANI:

Halk arasında çay gibi demlenerek baş dönmesi ve sinirsel sıkıntılara karşı içilir. Alkol ve zeytinyağında bekletilerek elde edilen tentürüde kullanılmaktadır.

DROG OLARAK ÖZELLİKLERİ:

Sivilceler, astım, bronşit, saç dökülmeleri, kadın hastalıkları, sinir hastalıkları, bazı cilt hastalıkları, akciğer hastalıkları, romatizma, tenya, öksürük ve baş dönmesine karş1 kullanılan ilâçların bileşimine girmektedir.