ERİKA (FUNDA)

ERİKA (Erika arborea L. ve Erika manipuliflora Salisb. (Syn: Erika verticillata Forsskal).

İngilizce Adı: Heather.

Mahalli Adları: Funda, Süpürge otu, Piren, Süpürge çalısı,

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİ:

Yeryüzünde bir çok türü bulunan Ericaceae familyasının iki türü ülkemizde yaygın olarak bulunmaktadır.

Genellikle fakir, kumlu ya da çakıllı yerleri seven fundalar kireçli toprakları sevmezler. Daimi yeşil, çalı ya da ender olarak ağaççık halinde odunsu bitkilerdir.

Deniz iklimini seven fundalar, seyrek ormanların altını ya da açılmış ormanları ışığa olan ilgilerinden dolayı hemen kaplayarak, sık bir örtü oluştururlar. Bu yüzden seyrek ormanlarda ya da açılmış sahalarda tabii gençliğin gelmesini engellerler. Ormancılıkta açık sahaları kısa sürede kaplama özelliklerinden dolayı orman zararlısı olarak nitelendirilerek, temizlenirler.

Ülkemizde yaygın olarak bulunan türlerden E. arborea L. halk arasında “ağaç funda'’ ya da süpürge çalışı olarak bilinip, Akdeniz bölgesinde (Antalya. Mersin, Hatay, Adana dolaylarında meşe baltalıklarında), Karadeniz bölgesinde ise Trabzon’dan başlayıp Zonguldak üzerinden Marmara bölgesinin; İzmit, İstanbul ve Bursa dolaylarında, Kaz dağında 800 m.ye kadar bir bölümünü içine alan hat üzerinde İzmir ve Muğla da yayılış gösterir.

İkinci tür olan E. manipuliflora Salisb. ise pembe funda ya da süpürge otu olarak bilinir. Genellikle E. arborea L. ¡le birlikte bulunur. Karadeniz'den başlayıp Marmara bölgesinden geçip Ege bölgesinde özellikle Kütahya civarında ve Güney Anadolu bölgesindeki Gavur dağlarına kadar uzanan hat üzerinde 1000 m. Rakıma kadar diğer maki bitkileriyle birlikte bulunur.

Toplama işlemi sonbaharın ilk aylarında yağmurların başlaması ile başlayıp, bütün kış boyunca devam eder. Kış ayında toplama yapılması ile hem köklerin yumuşayan topraktan daha kolay çıkarılması hem de, çıkarılan köklerin çatlamadan kuruyarak depolanması sağlanmış olur.

Kök yumrusu, yumruya zarar vermeyecek şekilde, keskin olmayan bir kazma ile toprak kazılarak çıkarılır. Sonra kesere benzeyen bir aletle yumru çevresinde bulunan kökler ve saklardan temizlenir.

BİTKİNİN TEŞHİSİ:

E, arborea L.: Kışın yapraklarını dökmeyen daimi yeşil çalı yada ağaççık görünümündedir. Gövdeden çıkan çok sayıdaki dalları yukarıya doğru ve genç sürenleri beyazımsı renkteki tüylerle kaplıdır.3-7 mm boyundaki iğne yaprakları tüysüzdür ve kısa sapla dala 3-4'ü çevrel olarak dizilmişlerdir.

Mart-Mayıs ayları arasında açan çiçekleri güzel kokulu olup uzun, piramit biçiminde bol çiçekli bileşik salkım halinde bir arada bulunur.

Meyveleri yumurta biçiminde ve çok tohumludur Odunu kırmızımsı kahverenginde, gevrek ve kolay kırılabilir özelliktedir. Kök odununda ise silisyumdioksit (Si0₂) bulunması sebebiyle ateşe dayanıklıdır ve ısıda çatlamaz, kökler, geniş uzun yapıda ve fazla derine gitmeyen, "ana kök” adı verilen ur şeklindedir. Pipo imalinde kullanılan bu kısmın 30-50 kg. ağırlıkta olanlarına rastlanılmaktadır.

E. manipuliflora Salisb.: Temmuz-Ağustos ayları arasında açan pembe ya da kırmızımsı renkte ve az çiçekli bileşik salkım şeklindeki çiçeklerinin güzel bir görüntüsü olmasından ötürü süs bitkisi olarak yetiştirilir.

E. arborea L.ye benzeyen bu bitki, boyu 70-80 cm.ci- varında ufak bir çalıdır. Dal odunları sert yapılı, sürgünleri ise beyazımsı gri renkte ve tüysüzdür. 3-6 mm. uzunluğundaki iğne yapraklar sürgünlerde 3-4’ü bir araya gelerek çevrel şekilde dizilmişlerdir.

Ormanda bu iki tür çoğunlukla bir arada bulunmaktadır. Bu iki türü ayırmakta faydalanılan iki özellik; ilkinin Şubat-Nisan ayları arasında beyaz diğerinin ise Temmuz-Ağustos ayları arasında pembe çiçekler açması, İkincisinin daha ufak bir çalı görünümünde olması ve dallarının tüysüz olmasıdır.

DİĞER BİTKİLERLE KARIŞTIRILMASI:

Diğer bitkilerle karıştırılma söz konusu değildir, iki türün birbirine karıştırılması halinde ise teşhis bölümünde belirtilen özelliklerinden faydalanılarak kolaylıkla ayırt edilirler.

KULLANILAN BÖLÜMLERİ:

Çiçekli dal uçları, kökleri ve ince dalları.

TOPLAMA ZAMANI VE ŞEKLİ:

Çiçekli dal uçları, çiçek açma döneminde bir toplama makası yardımıyla kesilerek toplanır. Köklerin toplanabilmesi için köklerinden faydalanılan E. arborea L. türünün diğer türden ayrılması gerekmektedir. Böylece hem emek hem de zaman kaybı önleneceği gibi kökünden faydalanılamayacak türün tahribi önlenmiş olacaktır.

KURUTMA ŞEKLİ VE DEPOLAMASI:

Topraktan çıkarılarak kök ve sak köklerinden temizlenen ana kökler, ortadan ikiye bölünerek sağlam olup olmadığı kontrol edilir. Eğer varsa çürük ve topraklarından temizlendikten sonra çatlamaması için ıslak bezlere sarılarak ya da ıslak çuvallara doldurularak depolama yerine getirilip, altına ve üstüne ıslatılmış funda çalıları serilerek depolanır. Zaman zaman ıslatılarak muhafaza edilir.

Rutubet kaybının çatlamaya sebep olmasından dolayı kurutma işlemi yapılmamaktadır.

ETKEN MADDELERİ VE BULUNMA ORANI:

Erikaların köklerinde Si0₂ bulunmaktadır. Çiçekli dal uçlarında ise “erikotin” isimli bir glikozit mevcuttur.

SANAYİDEKİ KULLANIM ALANI:

Çiçekli dal uçlarından elde edilen %5’lik infüzyon idrar yolları taşlarını düşürmek amacıyla kullanılan bazı ilaçların bileşiminde yer almaktadır. Ancak sanayide en çok erikaların köklerinden yararlanılmaktadır. Erika kökleri pipo başlarının imalinde kullanılmaktadır. Ülkemizde geniş oranda değerlendirilemeyen bu köklerden 5x5x10 cm. boyutlarında taslaklar hazırlanarak işlenmek üzere ihraç edilmektedir.

HALK ARASINDAKİ KULLANIM ALANI:

Halk arasında tıbbi amaçla yaygın bir kullanım alanı olmayıp, kökleri tüccara satılmak üzere toplanmakta ve sık dallarından süpürge yapılmaktadır. Ayrıca yöre halkı tarafından çay gibi demlenmek suretiyle idrar söktürücü olarak yararlanılmaktadır.

DROG OLARAK ÖZELLİKLERİ:

İdrar söktürücü, idrar yolları taşlarını düşürücü etkisi vardır.