BARUT AĞACI

BARUT AĞACI (Franqula alnus)

İngilizce Adı: Alder Buckthorn.

Mahalli İsimleri: Barut ağacı, Erkek Akdiken

BİTKİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER:

Rhamnaceae familyasından olan Barut ağaçları rutubetli bölgelerdeki orman ve korularda, hemen hemen bütün Avrupa’da, Kuzey Afrika ve Batı Asya'da tabii olarak yayılış gösterirler. Kömürü eskiden kara-barut yapımında kullanıldığından Barut ağacı adı verilmiştir. Barut ağacı, ülkemizde yetişen Cehrilerle akrabadır. Bu yüzden yakın zamana kadar Cehrilerin bir alt türü olarak kabul edilmekteydi.

Ülkemizde, özellikle; düzlük, tepelik-dağlık arazilerdeki iğne yapraklı ormanlarda, çalılıklar içinde bütün Karedeniz ve Doğu Marmara bölgesi ile İç Anadolu’nun Kuzeyinde yaygın olarak bulunur. Rize, Zonguldak İstanbul, Bolu ,Bursa, Ankara, Kastamonu, Denizli, Samsun, Trabzon, Ordu ve Artvin tabii yayılış bölgeleridir

TEŞHİSİ: 

Çoğunlukla 2-3 metre ender olarak da 6-7 m. boylanabilen bir ağaççıktır. Çok dallı gövdeleri; düzgün kırmızımsı kahverenginde kabukla kaplı olup yaşlı fertlerde kabukların rengi  kurşunidir. Kabuk üzerinde yer yer boylamasına buruşukluklara rastlanır. Taze iken sürgünleri yeşil renkte olduğu halde sonraları gri esme bir renk alır. Sürgünler dikensiz ve pulsuz, tomurcuklar sürgünler üzerinde karşılıklı dizilmiş vaziyettedir. Yapraklar 3-7 cm uzunluğunda. sivri uçlu tam kenarlı ve eliptik yapıdadır, yaprakların üst yüzü parlak koyu yeşil, alt yüzü açık yeşildir ve dala sapla birleşmiş vaziyettedir. Mayıs-Haziran ayları arasında açan yeşilimsi-beyaz renkteki çiçeklerinin 2-10 tanesi bir arada ve yaprak koltuklarında demet halinde toplanmış, kurullar oluştururlar. Sulu meyve tipindeki meyveleri, 7-8 mm. çapında çekirdeklidir. Çekirdeklerin içinde 2-4 adet yassı tohum bulunur. Meyvelerin rengi olgunlaşmadan önce yeşil, daha sonra kırmızı ve olgunlaşmanın tamamlandığı zaman da morumsu-siyahtır.

Barut ağaçlarının subsp. alnus ve subsp. pontica olmak üzere iki alt türü olp subsp. pontica (Boiss.) Türkiye'ye özgü endemik bir türdür. Sadece Trabzon, Rize, Artvin ormanlarında yetişir. Bu türün yaprak ayası mızrağımsı yapıda 4.5-5 cm. boyunda ve 1.5-2.2 cm. enindedir. Barut ağaçları hemen hemen bütün yaz mevsimi boyunca çiçeklidir

DİĞER BİTKİLERLE KARIŞTIRILMASI: 

Yukarda da bahsedildiği gibi Barut ağaçları (Rhamnus frangula L.). Cehriler ile çok karıştırılmaktadır. Uzun yıllar Cehri nin bir varyetesi gözüyle bakılmıştır. Ancak Cehri’nin sürgünlerinin ucu dikenli olduğu halde Barut ağacının sürgünlerinin dikensiz olması bu iki türü ayırıcı önemli bir özelliktir.

KULLANILAN BÖLÜMLERİ: 

Genç gövde ve kalınca dalların kabukları (cortex frangulae).

TOPLAMA ZAMANI VE ŞEKLİ: 

Mayıs-Ağustos ayları arasında ağacın genç gövde ve kalınca dalları keskin bir aletle 30-35 cm. uzunluğunda kambiyuma zarar vermeden kesilir. Daha sonra alttan ve üstten de kesilerek arada kalan kabuk gövdeden ayrılır. Bu şekilde toplanan kabuklar, 30-35 cm. uzunluğunda 1-1.2 mm. kalınlığında ve boru biçiminde parçalar halindedir.

KURUTMA ŞEKLİ VE DEPOLANMASI: 

Toplanan kabuklar güneşle kurutulur Kurutulan kabukların depolanması kulanım şekline göre değişiklik arz etmekledir Taze kabukların tedavi amacıyla kullanıldığında kusturucu etkisi vardır ve 1 -2 yıl süren depolama ile bu özellik ortadan kalkarak kabuklar müshil olarak kullanılabilir Bu sebeple depolanan kabukların ambalajı üzerinde üretim tarihi bulunmalı ve kuru, rutubetsiz depolarda saklanmalıdır

ETKEN MADDELERİ VE BULUNMA ORANI:

Barut ağacı kabukları % 10 tanen acı madde saponin, şekerler ve % 3-7 oranında da antrasen türevlerin» taşır. Etken madde rhamnoxanthosid'dir. Taze kabuklarda primer glikozitler bulunmaktadır Kurutma esnasında bu glikozitler kısmen hidrolize ve okside olarak sekonder glikozitleri ve serbest antrakinon türevlerini meydana getirmektedir. Aşırı mideyi tahriş edici, kusturucu etkinin 1-2 yıllık depolamadan sonra kaybolmasının sebebi budur.

SANAYİDEKİ KULLANIM ALANI: 

Kabuklar uygun şartlarda 1 -2 yıl depolandıktan sonra tabi müshil olarak, ilâç sanayiinde bu amaçla kullanılan ilâçların bileşimine girer.

HALK ARASINDAKİ KULLANIM ALANI: 

Halk arasında taze kabuklar çay gibi suda demlenerek acil vakalarda kusturucu olarak kullanıldığı gibi müshil etkisinden de faydalanılmaktadır.

DROG OLARAK ÖZELLİKLERİ: 

Müshil ve kusturucudur.