Püskürük Kayaçlar

Püskürük kayaçlar (Extrusive rocks)

Yeryüzüne çıkan magma mahsulü olan kayalar. Bu kayalar, derinlik kayası (intrusive  rock) ve dış püskürük kaya (extrusive rock) olmak  üzere ikiye ayrılır. Derinlik kayası, magmada ergimiş malzemenin  kayalar arasındaki boşluklara veya kayaların içine girmesiyle katılaşması ile oluşur. Buna örnek olarak granit kütleleri verilebilir.  Dış püskürük kayalar ise volkanizma sırasında lavların kabuk tabakasının üzerine çıkarak birikmesiyle oluşur.

Püskürük Kayaçlar (Magmatik Kayaçlar), yer kabuğunun derinliklerindeki magmanın soğuması ve katılaşması sonucu oluşan kayaçlardır. Magma, yer kabuğundaki boşluklara doğru yükselip katılaştığında, farklı türde püskürük kayaçlar meydana gelir. Bu kayaçlar, yer kabuğunun temel yapı taşlarından biridir ve jeolojik süreçlerin anlaşılmasında kritik öneme sahiptir.

1. Oluşumu

Püskürük kayaçlar, magmanın soğuma hızına ve bulunduğu yere bağlı olarak iki ana gruba ayrılır:

• İç püskürük (Derinlik Kayaçları): Magmanın yer kabuğunun derinliklerinde yavaşça soğuyarak kristalleşmesiyle oluşur. Bu kayaçlar büyük kristallere sahiptir.
• Dış püskürük (Yüzey Kayaçları): Magmanın yeryüzüne çıkarak lav şeklinde hızla soğuması sonucu oluşur. Küçük veya mikroskobik kristaller içerir.

2. Türleri

a. İç Püskürük Kayaçlar:

• Granit:
  • Renk: Açık renkli (beyaz, pembe veya gri tonlarında).
  • Yapı: Büyük kristalli ve sert.
  • Kullanım Alanları: İnşaat ve dekorasyon sektöründe yaygın.
• Siyenit:
  • Renk: Açık renkli, az miktarda kuvars içerir.
  • Yapı: Granite benzer, ancak daha az silis içerir.
• Gabro:
  • Renk: Koyu renkli (siyah veya koyu yeşil).
  • Yapı: Granit gibi iri kristalli.
  • Kullanım Alanları: Yol yapımında ve dekorasyonda kullanılır.
• Diorit:
  • Renk: Gri ve koyu renklerin karışımı.
  • Yapı: Orta büyüklükte kristaller içerir.

b. Dış Püskürük Kayaçlar:

• Bazalt:
  • Renk: Siyah veya koyu gri.
  • Yapı: İnce taneli.
  • Kullanım Alanları: Yol yapımı, dolgu malzemesi ve endüstride kullanılır.
• Andezit:
  • Renk: Gri, yeşilimsi veya pembe.
  • Yapı: İnce taneli ve dayanıklı.
  • Kullanım Alanları: İnşaat sektöründe tercih edilir.
• Obsidyen (Volkan Camı):
  • Renk: Siyah, kahverengi veya yeşilimsi.
  • Yapı: Cam benzeri, kristalsiz.
  • Kullanım Alanları: Kesici alet yapımında kullanılmıştır.
• Tüf:
  • Renk: Açık gri, sarımsı veya kahverengi.
  • Yapı: Volkanik kül ve lav parçalarının sıkışmasıyla oluşur.
  • Kullanım Alanları: Hafif ve işlenebilir olduğu için yapı malzemesi olarak kullanılır.

3. Püskürük Kayaçların Özellikleri

• Kristal Boyutu:
  • Soğuma hızına bağlı olarak kristal boyutları değişir. Yavaş soğuyanlar iri kristalli, hızlı soğuyanlar ince tanelidir.
• Kimyasal Yapısı:
  • Silis içeriğine bağlı olarak asidik, nötr veya bazik sınıflara ayrılır.
  • Asidik kayaçlar (ör. granit) daha yüksek silis içerir.
  • Bazik kayaçlar (ör. bazalt) daha az silis içerir.
• Renk:
  • Silis oranı arttıkça renk açıklaşır, azaldıkça koyulaşır.

4. Kullanım Alanları

Püskürük kayaçlar, fiziksel ve kimyasal özelliklerinden dolayı birçok alanda kullanılır:

• İnşaat:Granit, andezit ve bazalt gibi dayanıklı kayaçlar yapı taşı olarak kullanılır.
• Dekorasyon:Granit ve siyenit, parlak yüzeyleriyle estetik amaçlarla tercih edilir.
• Sanayi:Bazalt, dolgu malzemesi ve beton üretiminde kullanılır.
• Tarihsel Kullanım:Obsidyen, kesici ve delici alet yapımında tarih öncesi dönemlerde kullanılmıştır.

5. Püskürük Kayaçların Jeolojik Önemi

• Yer Kabuğunun Yapısı: Püskürük kayaçlar, yer kabuğunun önemli bir bölümünü oluşturur ve diğer kayaç türlerinin oluşumunda rol oynar.
• Volkanik Faaliyetler: Dış püskürük kayaçlar, volkanik patlamalar ve lav akıntılarıyla ilgili bilgilerin anlaşılmasında ipucu verir.
• Mineral Kaynakları: Magmatik süreçlerle oluşan mineraller (ör. feldispat, mika) sanayi için önemlidir.

6. Türkiye’de Püskürük Kayaçlar

Türkiye, aktif fay hatları ve volkanik bölgeleriyle püskürük kayaçlar açısından zengindir:

• Kapadokya Bölgesi: Tüf kayaçları.
• Doğu Anadolu: Bazalt ve andezit yoğunluklu alanlar.
• Batı Anadolu: Granit yatakları.
• Karadeniz Bölgesi: Gabro ve bazalt.

7. Avantajları ve Dezavantajları

Avantajları:

• Dayanıklı ve uzun ömürlüdür.
• Estetik açıdan zengin yapı malzemesi sağlar.
• Çeşitli kimyasal içerikleri sanayiye katkıda bulunur.

Dezavantajları:

• İşlenmesi zor ve maliyetli olabilir (ör. granit).
• Bazı türler, kesilmesi veya taşınması sırasında zorluk çıkarır.

Sonuç:

Püskürük kayaçlar, hem yer kabuğunun oluşumunun bir göstergesi hem de doğal kaynaklar açısından büyük önem taşır. İnşaat, sanayi ve jeoloji alanındaki uygulamaları sayesinde insan yaşamında vazgeçilmez bir rol oynar.