Metamorf Kayaç Ne Demek?

Metamorf kayaç (Metamorphic rock)

1) Sıcaklık ve basıncın birlikte etkisi ile büyük ölçüde değişime uğramış ve önceki koşullarında farklılaşma olmuş kaya. Örnek olarak, mermerler kireç taşlarından,  gnayslar   granitten   oluşmuş     metamorfik   kayaçlardır.

2) Çoğunlukla büyük bir ısı veya basınç altında, bazen hem ısı hem basıncın beraber etkilemeleriyle, ya belirli olarak şekil bozulmalarına uğramış, ya da, killerde olduğu gibi, sadece tanelerin  dizilişi değişmiş, ya mermerlerde olduğu gibi kendilerini  meydana  getiren  mineralleri  büyük ısı ve basınçla kristalleşmiş, ya da dolomitlerde olduğu gibi sularda erimiş başka maddelerin kayalara sızmasıyla bileşimlerine kristal halinde mineraller eklenmiş bulunan volkanik veya tortul kayalar.

Metamorf Kayaç (Metamorphic Rock)

Metamorf kayaçlar, yer kabuğunda yüksek sıcaklık ve basınca maruz kalan preekzist (önceden var olan) kayaçların değişimi sonucu oluşan kayaçlardır. Bu süreçte, kayaçların mineralojik, kimyasal ve yapısal özelliklerinde değişiklikler meydana gelir. Metamorfizma, genellikle yer kabuğunun derinliklerinde, tektonik levhaların hareketi sonucu meydana gelir ve bu süreç, kayaçların orijinal yapılarının değişmesine yol açar.

1. Metamorfizma Süreci

Metamorfizma, genellikle şu iki ana faktörün etkisiyle gerçekleşir:

a. Yüksek Sıcaklık

• Yer kabuğunun derinliklerinde, genellikle 200°C ile 700°C arasındaki sıcaklıklar, mineral yapısındaki değişikliklere yol açabilir. Sıcaklık arttıkça, minerallerin kristal yapıları yeniden düzenlenebilir.
• Örnek: Şistlerin oluşumu, yüksek sıcaklıkla ilişkili metamorfizma sürecinde gerçekleşir.

b. Yüksek Basınç

• Derinlik arttıkça, kayaçlar büyük bir basınca maruz kalır. Bu basınç, kayaçların daha sıkı bir yapıya dönüşmesine yol açar ve minerallerin yeniden düzenlenmesini sağlar.
• Örnek: Gneiss kayaçları, yüksek basınç altında şekillenen bir metamorfik kayaçtır.

c. Zaman

• Metamorfizma, genellikle uzun zaman dilimlerinde gerçekleşir. Kayaçların mineralleri, basınç ve sıcaklık koşullarına maruz kalarak yavaşça dönüşür.

2. Metamorf Kayaçların Oluşum Süreci

Metamorf kayaçlar, genellikle aşağıdaki şekilde oluşurlar:

1. Başlangıç Kayaçları (Protolit): Metamorfizma öncesi, kayanın orijinal haline protolit denir. Bu kayaçlar, genellikle sedimanter (tuzlalar, çakıllar), volkanik (lava) ya da başka metamorfik kayaçlar olabilir.
2. Sıcaklık ve Basınç Uygulaması: Protolit, yer kabuğunun derinliklerine doğru itilerek artan sıcaklık ve basınca maruz kalır.
3. Mineral Değişimi ve Yapısal Değişiklikler: Artan sıcaklık ve basınç, minerallerin kristal yapısının yeniden düzenlenmesine yol açar. Bu süreç sonunda, protolit tamamen farklı bir kayaç türüne dönüşebilir.
4. Sonuç: Sonuçta, yeni bir metamorfik kayaç oluşur ve bu kayaç, mineral içeriği, yapısı ve dokusu ile farklılık gösterir.

3. Metamorf Kayaç Türleri

Metamorf kayaçlar, ana olarak aşağıdaki türlere ayrılabilir:

a. Şist (Schist)

• Tanım: Şist, oldukça belirgin bir tabakalı yapıya sahip olan ve genellikle ince taneli minerallerin (örneğin, mika) bolca bulunduğu metamorfik bir kayaçtır.
• Özellikler: Şist, genellikle mika gibi minerallerin yoğunlukla bulunduğu, kolayca ayrılabilen tabakalı bir yapıya sahiptir.
• Oluşum: Düşük ila orta derecede sıcaklık ve basınç altında, kil taşlarının metamorfik değişimiyle oluşur.

b. Gneiss

• Tanım: Gneiss, belirgin katmanlara ve farklı minerallere sahip olan bir metamorfik kayaçtır. Bu kayaç, genellikle granit veya diorit gibi magmatik kayaçların metamorfizması sonucu oluşur.
• Özellikler: Gneiss, ince taneli ve belirgin şeritler halinde farklı mineraller içerir. Bu mineraller, yüksek sıcaklık ve basınç koşullarında oluşan bölgesel metamorfizmanın bir sonucudur.
• Oluşum: Yüksek sıcaklık ve basınç altında, granit gibi magmatik kayaçların metamorfozu ile ortaya çıkar.

c. Mermer (Marble)

• Tanım: Mermer, kalker veya dolomitten metamorfizması sonucu oluşan bir kayaçtır. Mermer, genellikle yoğun beyaz, gri, yeşil veya pembe renklerde olabilir.
• Özellikler: Mermer, genellikle homojen yapıda olup, ince kristalli bir yapıya sahiptir. Sert ve dayanıklı bir kayaçtır.
• Oluşum: Kalker veya dolomit taşlarının yüksek sıcaklık ve basınca maruz kalması ile oluşur.

d. Kuvarsit (Quartzite)

• Tanım: Kuvarsit, kum taşı (kumtaşı) gibi sedimanter kayaçların metamorfizması sonucu oluşan sert bir kayaçtır.
• Özellikler: Kuvarsit, yoğun bir yapıya sahip olup, çoğunlukla kuvars minerali içerir. Dayanıklı ve serttir.
• Oluşum: Kumtaşlarının yüksek sıcaklık ve basınç altında metamorfizmaya uğramasıyla kuvarsit oluşur.

4. Metamorfizmanın Türleri

Metamorfizma, genellikle iki ana tipe ayrılır:

a. Bölgesel Metamorfizma (Regional Metamorphism)

• Bu tür metamorfizma, büyük alanlarda ve genellikle tektonik levha hareketleri sonucu meydana gelir. Yüksek sıcaklık ve basınç altında, geniş alanlarda kayaçlar değişir.
• Örnek: Dağ oluşumu sırasında kayaçların bölgesel metamorfizması.

b. Temas Metamorfizması (Contact Metamorphism)

• Temas metamorfizması, bir magmatik kayaçla doğrudan temas eden sedimanter veya diğer kayaçların değişmesiyle oluşur. Bu süreç, özellikle volkanik faaliyetlerin yakınında görülür.
• Örnek: Bir lav akışının çevresindeki kayaçların yüksek sıcaklık nedeniyle metamorfizması.

5. Metamorf Kayaçların Ekonomik Önemi

Metamorf kayaçlar, hem inşaat hem de sanayi sektörlerinde önemli bir yer tutar. Özellikle mermer, yapısal ve dekoratif amaçlar için kullanılır. Kuvarsit ise inşaat sektöründe, özellikle yol yapımında ve beton üretiminde kullanılır.

• Mermer: Yapı malzemesi olarak, özellikle heykelcilik ve iç mekan dekorasyonunda yaygın olarak kullanılır.
• Kuvarsit: Yapı malzemesi olarak, dayanıklılığı sayesinde pek çok inşaat uygulamasında kullanılır.
• Grafit ve Kömür: Metamorfizmadan türemiş bazı kayaçlar, endüstriyel amaçlar için kullanılır.

Sonuç

Metamorf kayaçlar, yer kabuğunda meydana gelen yüksek sıcaklık ve basınç koşulları altında değişime uğramış kayaçlardır. Bu süreç, kayaçların fiziksel ve kimyasal yapılarında önemli değişikliklere yol açar ve yeni minerallerin oluşumunu sağlar. Metamorf kayaçlar, inşaat ve sanayi alanında yaygın olarak kullanılmakta olup, doğada oluşan bu kayaç türlerinin jeolojik süreçleri anlamamıza yardımcı olurlar.