LAVANTA (Lavandula spp.)

Lavanta (Lavandula spp.), Lamiaceae familyasından çok değerli bir uçucu yağ bitkisidir (Guenther, 1952). Çoğu Akdeniz orijinli olan 39 kadar lavanta türü (Lavandula spp.) bulunmaktadır. Dünyada ticari değeri yüksek olan üç önemli lavanta türü vardır. Bunlar, lavander (Lavandula angustifolia Mill. = L. officinalis L. = L. vera DC), lavandin (Lavandula intermedia Emeric ex Loisel. = L. hybrida L.) ve spike lavander (Lavandula spica = L. latifolia Medik.)’dir.

İngiliz lavantası olarak adlandırılan lavander çeşitlerinin uçucu yağ kalitesi, melez lavanta olarak adlandırılan lavandin çeşitlerinin ise uçucu yağ verimi daha yüksektir (Beetham ve Entwistle, 1982). Bu üç önemli tür dışında L. dentata (Fransız lavantası), L. stoechas L. (İspanya lavantası), L. latifolia Medik. (geniş yapraklı lavanta), L. multifida (eğreltiotu yapraklı lavanta), L. canariensis (Kanarya adaları lavantası), L. lanata (yünlü lavanta), L. heterophylla ve L.x allardii (L. dentata x L. latifolia Medik.) gibi daha çok süs bitkisi ve kesme çiçek olarak yetiştirilen türler de vardır (Tucker, 1985). Lavandula cinsine ait ülkemiz florasında sadece L. stoechas türü bulunur. L. stoechas L. ülkemizde halk arasında karabaş otu, gargan otu ya da keşiş otu olarak bilinir (Ayral, 1997).

Lavanta, çok yıllık, yarı çalımsı görünümlü bir Akdeniz bitkisidir. Kökler toprak ve iklim şartlarına bağlı olmakla beraber 80-100 cm kadar derinlere inebilir. Dört köşeli olan sap çıplak veya tüylüdür. Bitki çok sayıda yan dal verir. Yapraklar, boğumlarda karşılıklı bulunur ve 2-6 cm uzunluğundadır. Çiçek sapının ucunda 15-20 cm uzunluğunda çiçek başak-salkım ekseni bulunur. Başak ekseninde 4-6 adet çiçek kümesi bulunur.

Her bir çiçek kümesi ise bazı faktörlere bağlı olarak değişen sayıda (6-14 adet) çiçekçik vardır. Meyvenin rengi, koyu kahverengiden siyaha kadar değişir. 1000 dane ağırlığı 1g’dan azdır (Koç, 1997). Lavanta çiçeğinin en önemli maddesi renksiz veya hafif sarı renkli uçucu yağdır. Uçucu yağın kalitesi özellikle yağdaki linalil asetat ve inalool oranına göre değerlendirilir. Ayrıca uçucu yağının içeriğindeki luteolin tipi flavonoidler bakteriostatik ve spazmotik etkiye sahiptirler. Ayrıca bünyesinde β-pinen, linalol, kafur, terpineol, borneol, ve cineol gibi bileşikler taşır (Başer, 1993).

Lavanta çiçeğiyle hazırlanacak banyolar, çocukları sağlıklı büyütme için düzenli uygulanmalıdır. Bitki bunlardan başka egzama, sivilce gibi deri hastalıklarına, yanıklara, ülserlere, yüzeysel iltihaplı yaralara karşı etkisiyle övgüye değerdir (İlisulu, 1992). Gargarayla ağız içindeki küçük yaraları temizler, dil felçlerinin ve kekemeliğin üstesinden gelir, sinirleri ve kasılmış kasları gevşetir. Göğüs üzerine yapılacak masajlarla akciğeri güçlendirir (Koç, 1997; Ceylan, 1987).

Dünyada her yıl 200 ton kadar lavander yağı, 1000 ton kadar lavandin yağı ve 150 ton kadar spike lavander yağı üretilmektedir (McGimbsey ve Porter, 1999). Dünyada en fazla lavander (L. angustifolia Mill.) ve lavandin (L.x intermedia Emeric ex Loisel.) türlerine giren çeşitlerin tarımı yapılmakta, Türkiye’de ise ekonomik anlamda sadece Isparta ilinde lavandin (L.x intermedia var. Super) kültürü yapılmaktadır. Lavanta, bu yörenin özellikle sulanmayan, kıraç ve eğimli arazilerine çok iyi uyum sağlamıştır (Baydar ve Erbaş, 2007; Baydar, 2010a; Baydar, 2010b). Ege Bölgesinde son yıllarda lavanta tarımına ilgi başlamış ve özellikle arıcılık faaliyetlerinin yoğun olduğu bölgelerde florayı zenginleştirmek için lavanta plantasyonları kurulmaya başlanmıştır. Aynı zamanda üreticiler kuru lavanta çiçeği üretmek üzere çiçek verimi yüksek lavanta çeşitleri yetiştirmek istemektedir. Bölgemiz koşullarına uygun lavanta tür ve çeşitlerinin belirlenmesi amacıyla bugüne kadar kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır. Bu çalışma ile iki farklı lavanta türü (Lavandula angustifolia Mill. ve Lavandula x intermedia Emeric ex Loisel.)’ne ait 8 farklı ticari çeşidin (Provence, İngiliz, Süper, Abrialii, Grosso, Seguret, Munstead, Hidcote) Menemen ekolojik koşullarındaki morfolojik, verim ve kalite özelliklerini belirlemek ve böylece üreticilere doğru tür ve çeşitlerin yetiştiriciliği konusunda somut bilgiler vermek amaçlanmıştır.

Kaynak: https://arastirma.tarimorman.gov.tr/etae/Belgeler/AnadoluDergisi/2017/1/02.%20mak%2017-28.pdf

Lavanta, şüphesiz dünya üzerinde en çok bilinen bitkilerden biridir. Mor çiçekli kokulu bu bitki birçok balkonu, bahçeyi ve pencere pervazını süslemektedir. Bitki birçok alanda gerçek bir uzmandır Sadece güneşli bölgelerde son derece hoş kokulu bir süs bitkisi değil, aynı zamanda rendelenmiş yaprakları ile mutfağa giren bir baharattır. Lavanta yatıştırıcı ve antiseptik etkiye sahip şifalı bir bitkidir. Hassas koku, yağ veya koku torbalarıyla kullanılır. Lavanta yağı ve içerdiği linalol ve linalil asetat maddeleri, uyku ve zihinsel sağlık üzerinde olumlu bir etkiye sahiptir. Özellikle uyku sorunları ve sinirlilik için yağ yardımcı olmalıdır. Yapraklar ve çiçekler mutfakta bile birçok yemekte kullanılabilir.

Genel Özellikleri:

• Ekim zaman/Dikim zamanı: Şubat – Mart
• Çiçeklenme dönemi: Mayıs – Eylül
• Hasat zamanı: Haziran – Eylül
• Konum: Tam güneşten güneşliye
• Toprak kalitesi: kuru, oldukça kumlu, kireçli ve besin açısından fakir topraklar
• Şifalı bir bitki olarak kullanın: depresyon, uykuya dalma güçlüğü, sinirsel huzursuzluk, stres, şişkinlik, şişkinlik, diş etlerinde iltihaplanma
• Aromatik bitki olarak kullanın: et yemekleri, balık yemekleri, tatlılar, soslar

Ekim ve Bakımı:

• Bitkileri kendi tohumlarınızdan yetiştirmek daha sürdürülebilir olabilir çünkü satın alınan birçok bitki bazen aşırı gübrelenir, bu nedenle sadece bir mevsim hayatta kalırlar.
• Lavanta ekmek isteyen, bitkinin doğal ortamının nasıl olduğunu bilmelidir. Kalkerli, iyi drene edilmiş ve besin açısından fakir topraklara sahip, güneşe maruz kalan yamaçlarda muhteşem bir şekilde büyür. Bu nedenle, ticari olarak satılan saksı toprağında veya killi bahçe toprağında bitkinin saf olarak yetiştirilmemesi tavsiye edilir. Optimal substrat yoksa, zemin pomza, lav veya zeolit ​​gibi agregalarla karıştırılmalıdır.
• Ekim, pencere kenarında veya bir oda serasında ön kültürde en iyi sonucu verir. 20 ° C / 68 ° F civarında çimlenme sıcaklıkları gerektiğinden, lavanta tohumlarının da buna uygun olarak sıcak bir ortama sahip olması gerekir. İdeal olarak, genç bitkileri açık havada veya balkonda yeniden dikmek için ön kültür Şubat sonu ile Mart sonu arasında yapılmalıdır. Çimlenme biraz sabır gerektirir. Dört haftaya kadar sürebilir ve ekim için mineral yetiştirme substratı kullanmak avantajlı olabilir. 50:50 vermikülit ve perlit karışımı optimal görünüyor. Tohum toprağını daima nemli tutun, ancak çok nemli değil.
• Tarlada ekim yapmak biraz daha zor olsa da mümkündür. Burada artık gece donlarının olmaması sağlanmalıdır. Tohumlar, yaklaşık 30 x 30 cm (12 x 12 inç) mesafede zemine kolayca bastırılabilir. Lavanta hafif bir tohum olduğundan, taneleri sadece 0,5 cm kadar toprağın derinliklerine bastırılmalıdır. Açık havada ekim için en uygun zaman Nisan ayı ve Mayıs ayı sonuna kadardır.

Yetiştirme:

Bazen kaya bahçesinde bile lavanta kendi kendini tohumlar. Burada küçük bitkileri kolayca alabilir ve bahçenizde istediğiniz yere yeniden dikebilirsiniz.

Aynı şekilde, bitkiyi keserek çelikler haline getirip çoğaltabilirsiniz. Bunu şu şekilde yapabilirsiniz:

-Budama makası ile yaklaşık 10 cm (4 inç) uzunluğundaki sürgünleri kesin. Sürgün hala yumuşak olmalı ve odunsu olmamalıdır. Ayrıca dallanmamalıdır. Çiçek açtıysa, çiçek kalıntılarını kesin.

-Alt yaprakları çıkarın (yaklaşık üçte bir ila bir buçuk)

-Bir saksıyı saksı toprağı ile doldurun

-Kesimi yaprak tabanına kadar toprağa sokun ve iyice dökün

-Tencereyi aydınlık ve sıcak bir yere koyun. Kışın içeride hareket etmelidir. Genç bitki dona duyarlı olarak kabul edilir.

-Kesimleri iyi nemli tutun. 

-Önümüzdeki haftalarda, kesimler kök salacak. Bu biraz zaman alabilir. Genellikle yeni yapraklar oluşturduğunu anlarsınız.

-Damlar damlamaz kesin: Bitki daha sonra daha kompakt hale gelir ve daha fazla dallanır.

gübreleme

-Lavanta besin açısından fakir habitatlarda kullanılır ve bu nedenle bol miktarda gübreye ihtiyaç duymaz. Bitkilere yılda bir kez kompost veya hafif NPK gübresi vermek genellikle yeterlidir. Küvetlerde veya daha küçük saksılarda bitkileriniz varsa, biraz daha sık gübreleme yapmanız gerekebilir.

Sulama

Bitkinin sadece biraz suya ihtiyacı vardır. Bu nedenle, yalnızca toprak neredeyse kuruduğunda su verilmelidir. Bitki bir süre susuz sorunsuz bir şekilde başa çıkacaktır. Önemli ölçüde daha zararlı olan aşırı sudur. Çok fazla su kök çürümesine ve diğer hastalıklara neden olabilir.

Kışlama

Lavanta dona dayanıklı olarak kabul edilir, bu da bitkinin kısa bir süre dona dayanabileceği anlamına gelir. Bitkinin açık havada kışlamasını istiyorsanız bazı önlemler almalısınız. Örtü için en uygun olanı çok kaba malç, saman, çalı odunu ve yeşilliktir. İkincisi dehidrasyona karşı korur. Örtü olmadan, su toprağın sığ katmanlarında donar, böylece bitki artık suyu ememez. Dalların yaz sonunda kesilmesi önemlidir, aksi takdirde donma meydana gelebilir. Saksı bitkileri, garajda veya bodrum katında, ısıtılmamış ancak donmayan alanlarda saklanabilir.

Lavanta nasıl kesilir?

Bitkilerin yıllarca kompakt kalabilmesi için, en baştan itibaren otsu sürgünlerin düzenli olarak budaması gerekir. Slogan “üçte bir, üçte iki” dir. Çiçeklenmeden sonra, tüm sürgünler iyi bir üçte bir oranında kesilir, bunun için bir çit düzeltici bile kullanabilirsiniz. İlkbaharda kuvvetli don beklenmiyorsa, sürgünleri üçte iki oranında kesin. 

Dikkat: Gövdenin budaması mümkün değildir, o zaman bitkiler  tekrar filiz vermez veya çok az verir.

Lavantayı uygun şekilde kurutun

Lavanta kurutmak için doğru zamanda hasat etmeniz gerekir. Bu, çiçekten hemen önce, çünkü o zaman en güçlü aromaya sahipler. Bunu anlamanın en iyi zamanı, bazı küçük çiçeklerin zaten açıkken, bazılarının hala kapalı olmasıdır.

Kurutmak için, çiçeklerin 10 cm (4 inç) altındaki sapları kesmek en iyisidir. Çiçeklerin üzerinde sabah çiyi veya ıslaklık olmadığından emin olun, aksi takdirde hafif küf oluşabilir. İdeal olarak, sabahın geç saatlerinde veya öğlen saatlerinde hasat yapmalısınız.

Esans olarak kullanımı

Lavanta yağı veya lavanta çiçeği yağı, çiçeklerin damıtılmasıyla elde edilir ve esans olarak güzel parfümlerde ve kozmetikte kullanılır. Kokulu bileşenleri linalil asetat, linalool, pinen, limonen, geraniol ve cineole olan renksiz veya sarı bir sıvıdır. Uçucu yağın diğer ilave kokularla birlikte alkol içindeki bir çözeltisi olan lavanta suyu, çeşitli tuvalet müstahzarlarında kullanılır.

Başak yağı veya başak lavanta yağı, biraz daha düşük bir lavanta sınıfından damıtılır. Başak yağı, porselen boyamada, sabun yapımında ve diğer ürünlerin kokulandırılmasında kullanılır.

Bilgiler İngilizceden çeviri olup sağlık yada tedavi tavsiyesi değildir. Bitkinin tanıtımı amaçlı paylaşım yapılmıştır. Bir bitkiyi tıbbi olarak kullanmadan önce daima bir uzmanından tavsiye alın.