Dış Püskürük Kayalar

 Dış püskürük kayalar (Effusive rocks)

Yeryüzüne püskürmüş olan  magmanın katılaşmasıyla   oluşan   kayalar. Bunların başlıcaları; bazalt, andezit, volkan külü ve tüfleridir.

Dış Püskürük Kayalar (Effusive Rocks), magmanın yeryüzüne çıkarak katılaşması sonucu oluşan volkanik kayaçlar grubundadır. Bu kayalar, magmanın yeryüzünde hızlı bir şekilde soğuyup katılaşmasıyla oluşur ve genellikle ince taneli veya camsı bir yapıya sahiptir. Magmanın yeryüzüne çıktığı bu süreç genellikle volkanik patlamalarla ilişkilendirilir.

Dış Püskürük Kayaların Özellikleri:

1. Hızlı Soğuma:

   • Magma, yeryüzüne ulaştığında hızlı bir şekilde soğuduğu için kristallerin oluşması için yeterli zaman olmaz. Bu durum, kayacın ince taneli veya tamamen camsı bir yapıda olmasına neden olur.
   • Camsı yapıya sahip olan dış püskürük kayaçlar örneğin obsidiyen gibi tamamen camsı bir yüzeye sahiptir.

2. Yoğunluk ve Renk:

   • Dış püskürük kayalar, magmanın bileşimine bağlı olarak açık veya koyu renkli olabilir.
   • Bazalt gibi koyu renkli kayalar genellikle demir ve magnezyum bakımından zengindir. Riolit gibi açık renkli kayalar ise silis bakımından zengindir.

3. Gözenekli Yapı:

   • Volkanik patlamalar sırasında magmada bulunan gazların kaçması sonucu gözenekli bir yapı oluşabilir. Bu tür kayalara ponza taşı (pumice) veya skorya gibi isimler verilir.
   • Gözenekli yapı, kayayı hafif ve yüzer hale getirebilir.

4. Çeşitlilik:

   • Dış püskürük kayalar, magmanın bileşimine, soğuma hızına ve oluşum ortamına bağlı olarak büyük çeşitlilik gösterir. Örneğin, lav akıntıları, kül taşları ve volkanik tüfler dış püskürük kaya türlerindendir.

Dış Püskürük Kaya Türleri:

1. Bazalt:

   • En yaygın dış püskürük kaya türüdür.
   • Rengi genellikle koyu siyahtan griye kadar değişir.
   • Magmanın düşük silis içeriği nedeniyle akışkan yapıya sahiptir ve geniş lav akıntıları oluşturur.

2. Andezit:

   • Orta düzeyde silis içeriğine sahip, gri veya kahverengi volkanik kayaçtır.
   • Daha viskoz bir magma yapısına sahiptir ve stratovolkanlarda yaygındır.

3. Riolit:

   • Yüksek silis içeriğine sahiptir ve açık renkli (beyaz, pembe) bir görünüme sahiptir.
   • Magması çok viskozdur ve genellikle patlayıcı volkanik olaylarla ilişkilidir.

4. Obsidiyen:

   • Tamamen camsı bir yapıya sahiptir, siyah veya koyu renkli olabilir.
   • Çok hızlı soğuma sonucu oluşur ve genellikle keskin kenarlı bir yapısı vardır.

5. Ponza Taşı (Pumice):

   • Çok gözenekli ve hafif bir kayaçtır.
   • Magmanın gaz içerdiği patlamalar sonucu oluşur ve suda yüzer.

6. Skorya:

   • Ponza taşına benzer, ancak daha koyu renklidir ve daha az gözeneklidir.
   • Gaz açısından zengin magmanın soğumasıyla oluşur.

Oluşum Süreci:

1. Volkanik Patlama:Magma, yüksek basınç altında yeryüzüne çıkar. Bu süreç sırasında magmanın içindeki gazlar serbest kalır.

2. Hızlı Soğuma:Magma, yeryüzünde atmosfer veya su ile temas ederek hızla soğur. Bu hızlı soğuma nedeniyle kristallerin oluşumu sınırlıdır ve ince taneli bir yapı ortaya çıkar.

3. Lav Akıntıları:Lav yeryüzüne yayılarak katılaşır ve bazalt gibi geniş alanlara yayılabilen dış püskürük kayalar oluşur.

Kullanım Alanları:

1. İnşaat Malzemesi:

   • Bazalt, dayanıklı bir malzeme olduğu için yol yapımında, kaldırım taşlarında ve inşaat sektöründe kullanılır.
   • Ponza taşı, hafif beton üretiminde kullanılır.

2. Sanayi:

   • Obsidiyen, geçmişte kesici alet yapımında kullanılmıştır ve günümüzde dekoratif amaçlarla tercih edilir.
   • Volkanik tüf, yalıtım ve tarımsal drenaj malzemesi olarak kullanılır.

3. Kozmetik ve Temizlik:

   • Ponza taşı, cilt bakım ürünlerinde (nasır temizleme) kullanılır.

4. Dekorasyon ve Sanat:

   • Obsidiyen ve ponza taşı, süs eşyaları ve dekoratif taşlar olarak kullanılır.

Dış Püskürük ve İç Püskürük Kayalar Arasındaki Fark:

Özellik	Dış Püskürük Kayalar	İç Püskürük Kayalar
Oluşum Yeri	Yeryüzünde	Yer kabuğunun altında
Soğuma Süresi	Hızlı	Yavaş
Yapı	İnce taneli veya camsı	Büyük kristalli
Örnekler	Bazalt, Riolit, Obsidiyen	Granit, Diorit, Gabro

Sonuç:

Dış püskürük kayalar, volkanik faaliyetler sonucu oluşan, hızlı soğuma nedeniyle ince taneli veya camsı bir yapıya sahip kayaçlardır. Bazalt, riolit, obsidiyen ve ponza taşı gibi türleriyle hem doğal süreçlerin hem de insan kullanımının bir parçasıdır. Bu kayalar, yer bilimleri açısından volkanik süreçlerin anlaşılmasında ve farklı endüstriyel alanlarda önemli rol oynar.