Çevresel Adalet

 Çevresel Adalet (Environmental justice)

Çevresel yasaların, kuralların ve politikaların hazırlanması, uygulanması ve desteklenmesi süreçlerinde, tüm insanların, ırk, renk, ulusal ve etnik köken veya gelir durumları itibariyle farklılıklarına bakılmaksızın, adil muamele görmeleri ve bu süreçlere yeterli şekilde dahil edilmeleridir. Çevresel adaletin sağlanması, her bireyin çevre ve sağlıkla ilgili tehditlere karşı eşit korumadan yararlanabilmesine ve sağlıklı bir çevreye sahip olmayla ilgili karar süreçlerine eşit katılabilmesine bağlıdır.

Çevresel Adalet, çevre kaynaklarının adil dağılımını, çevre kirliliği ve zararlarının toplumsal gruplar arasında eşit şekilde paylaşılmasını, hiçbir bireyin veya topluluğun çevresel risklerden orantısız şekilde etkilenmemesini savunan bir ilkedir. Bu kavram, çevresel sorunların sosyal adalet, insan hakları ve eşitlik perspektifinden ele alınmasını sağlar.

Çevresel Adaletin Tanımı

Çevresel adalet, özellikle şu noktaları içerir:

• Çevre kirliliği, toksik atıklar veya iklim değişikliği gibi çevresel zararların belirli bir topluluğa, özellikle düşük gelirli veya azınlık gruplarına, orantısız şekilde yüklenmemesi.
• Doğal kaynaklara erişimde (su, orman, temiz hava gibi) herkesin eşit haklara sahip olması.
• Çevre politikalarının, toplumsal grupların tamamının katılımıyla oluşturulması ve uygulanması.

Çevresel Adaletin İlkeleri

1. Eşitlik: Çevresel faydaların (temiz su, yeşil alanlar) ve zararların (kirlilik, toksik atıklar) tüm toplum kesimlerine eşit dağıtılması.
2. Katılım: Çevresel karar alma süreçlerine tüm bireylerin, özellikle dezavantajlı grupların dahil edilmesi.
3. Önleme İlkesi: Çevresel zararları önceden tahmin ederek olumsuz etkileri en aza indirmek.
4. Sorumluluk: Çevreye zarar veren kişi, kurum veya devletlerin bu zararı telafi etme yükümlülüğü.
5. Sürdürülebilirlik: Çevresel kaynakların adil bir şekilde kullanılması ve gelecek nesiller için korunması.

Çevresel Adaletin Kapsamı

1. Sosyal Adaletle İlişkisi

   • Çevresel adalet, yalnızca ekosistemin korunmasını değil, toplumsal adaleti de içerir.
   • Düşük gelirli topluluklar ve azınlık gruplarının çevresel risklere daha fazla maruz kalması, sosyal eşitsizliği artırır.

2. Kirlilik ve Zehirli Atıkların Dağılımı: Sanayi bölgelerindeki kirlilik veya zehirli atıkların genellikle ekonomik açıdan dezavantajlı bölgelere yönlendirilmesi çevresel adaletin ihlalidir.

3. İklim Adaleti: Küresel ısınma ve iklim değişikliğinin etkileri, gelişmiş ülkeler tarafından yaratılmasına rağmen, genellikle gelişmekte olan ülkeler tarafından daha yoğun şekilde hissedilir.

4. Doğal Kaynakların Kullanımı: Yerel toplulukların yaşadığı alanlardaki doğal kaynakların (örneğin su, maden) şirketler tarafından kullanılması sonucu bu toplulukların mağdur edilmesi çevresel adaleti zedeler.

5. Kentsel ve Kırsal Alanlarda Eşitsizlikler

   • Şehirlerde düşük gelirli bölgelerde yaşayanların temiz su, hava ve yeşil alanlara erişiminin sınırlı olması.
   • Kırsal bölgelerde tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan çevresel kirliliklerin etkisi.

Çevresel Adalet Sorunlarının Nedenleri

1. Sanayileşme ve Kapitalist Üretim Modelleri: Çevresel zararların ekonomik kâr amacıyla ihmal edilmesi.

2. Politika ve Yönetim Eksiklikleri: Çevresel düzenlemelerde dezavantajlı grupların çıkarlarının göz ardı edilmesi.

3. Toplumsal Eşitsizlikler: Gelir, eğitim ve statü farklılıklarının çevresel zararların bazı topluluklarda yoğunlaşmasına neden olması.

4. Çevresel Bilinç Eksikliği: Çevresel sorunlara karşı farkındalık düzeyinin düşük olması.

Çevresel Adaletin Sağlanması İçin Çözümler

1. Politika ve Hukuki Düzenlemeler

   • Çevresel zararların orantısız şekilde belirli grupları etkilemesini önlemek için güçlü yasaların çıkarılması ve uygulanması.
   • Çevre politikalarının hazırlanmasında dezavantajlı grupların da temsil edilmesi.

2. Toplumsal Katılımın Artırılması

   • Yerel toplulukların, çevreyle ilgili karar alma süreçlerine dahil edilmesi.
   • Çevresel konularda şeffaflık ve hesap verebilirliğin sağlanması.

3. Eğitim ve Bilinçlendirme

   • Çevresel adalet konularında halkın bilinçlendirilmesi.
   • Çevre eğitiminin müfredatlara dahil edilmesi.

4. Kaynakların Adil Kullanımı

   • Doğal kaynakların eşit şekilde dağıtılmasını sağlayacak politikalar geliştirilmesi.
   • Su, hava ve toprak gibi temel kaynaklara erişimde hiçbir topluluğun mağdur edilmemesi.

5. Uluslararası İşbirliği: İklim değişikliği ve çevre kirliliği gibi küresel sorunlarda ülkeler arasında eşit sorumluluğun paylaşılması.

Türkiye’de Çevresel Adalet

• Türkiye’de çevresel adalet konuları, özellikle şehirleşme, enerji projeleri ve çevresel kirlilik bağlamında öne çıkmaktadır.
• Örnek Durumlar:
  • Termik santrallerin kırsal bölgelerde yoğunlaşması.
  • HES (Hidroelektrik Santral) projelerinin yerel halk üzerinde yarattığı etkiler.
  • Maden projelerinin tarım ve orman alanlarını olumsuz etkilemesi.

Çevresel Adaletin Önemi

1. Toplumsal Barış: Çevresel adaletin sağlanması, sosyal eşitliği ve toplumsal barışı destekler.

2. Ekolojik Dengenin Korunması: Çevresel risklerin azaltılması, doğal kaynakların sürdürülebilirliğini artırır.

3. Sağlıklı Yaşam Hakkı: Her bireyin temiz hava, su ve sağlıklı bir çevrede yaşama hakkını garanti altına alır.

4. İklim Değişikliğiyle Mücadele: Çevresel adalet, küresel iklim değişikliği etkilerinin daha adil bir şekilde yönetilmesini sağlar.

Sonuç

Çevresel adalet, yalnızca çevre sorunlarının çözülmesi değil, aynı zamanda toplumsal eşitliğin sağlanması açısından kritik bir kavramdır. Çevresel risklerin adil bir şekilde dağıtılması, doğal kaynakların herkesin yararına kullanılması ve tüm bireylerin çevre politikalarına katılımı sağlanarak çevresel adalet mümkün olabilir. Bu hedef, sürdürülebilir bir gelecek ve daha adil bir dünya için vazgeçilmezdir.