Buharlaşma ve Terleme

Buharlaşma ve terleme (Evapotranspiration)

1) Bir arazideki suyun belli zamanlarda yüzeyden buharlaşması ve bitkilerin terleme suretiyle su kaybını kapsayan bileşik bir olaydır.

2) Suyun yüzeyden
buharlaşmasına  evaporasyon,  bitki yüzeyinden  olan buharlaşmaya ise transpirasyon denir. Evapotranspirasyon, bitki ve topraktan olan buharlaşmanın tümünü ifade eder.

Buharlaşma ve Terleme (Evapotranspiration), suyun atmosferdeki yoğunluğunun değişmesiyle ilgili bir süreçtir ve bitkiler, toprak ve su yüzeylerinden buharın havaya geçişini içerir. Evapotranspirasyon, iki temel süreçten oluşur: buharlaşma (evaporation) ve terleme (transpiration).

Buharlaşma (Evaporation):

Buharlaşma, suyun sıvı halden gaz haline geçerek atmosferdeki su buharı olarak kaybolması sürecidir. Bu süreç, suyun göl, deniz, gölet, okyanus, nehir gibi açık su kaynaklarından veya nemli topraklardan buharlaşması sonucu gerçekleşir. Sıcaklık, rüzgar hızı, nem oranı ve güneş ışınlarının yoğunluğu, buharlaşma hızını etkileyen faktörlerdir.

Buharlaşma Süreci:

1. Isınma: Su yüzeyinin ısınması, su moleküllerinin hareketlerini artırır.
2. Suyu Hareket Ettirme: Moleküller daha hızlı hareket eder ve yüzeye yakın olan su moleküllerinin havaya kaçmasına neden olur.
3. Gaz Formu: Su buharı, atmosferdeki su buharı ile karışarak gaz formunda yükselir.

Terleme (Transpiration):

Terleme, bitkilerde suyun köklerden yapraklara doğru hareket edip, yapraklardan buhar olarak atmosfere salınması sürecidir. Bitkiler suyu, fotosentez ve diğer biyolojik süreçler için kullanır, ancak kullanmadığı suyu yapraklarındaki stomalar (gaz değişim delikleri) aracılığıyla havaya bırakır.

Terleme Süreci:

1. Su Alımı: Bitki kökleri, topraktaki suyu alır.
2. Suyun Hareketi: Su, bitkinin damar sistemi (xilem) aracılığıyla yapraklara taşınır.
3. Buharlaşma: Yapraklardaki stomalardan su buharı atmosferin içine salınır.

Evapotranspirasyon (ET):

Evapotranspirasyon, buharlaşma ve terlemenin birleşimidir ve toprak, su yüzeyleri, bitkiler ve diğer su kaynaklarından su buharının havaya geçişini kapsar. Bu süreç, bir bölgedeki su döngüsünün önemli bir parçasıdır ve bölgenin iklimi, bitki örtüsü, toprak yapısı, su miktarı gibi faktörlere bağlı olarak değişir.

Evapotranspirasyonun Bileşenleri:

1. Buharlaşma: Su yüzeylerinden, topraktan ve su kütlelerinden gerçekleşen buharlaşma.
2. Terleme: Bitkilerden gerçekleşen su buharlaşması.

Evapotranspirasyon, özellikle tarım ve sulama yönetiminde önemli bir kavramdır çünkü bitkilerin su ihtiyaçlarını anlamak ve sulama stratejilerini belirlemek için kullanılır.

Evapotranspirasyonun Rolü:

1. Su Döngüsü: Evapotranspirasyon, suyun atmosferdeki dolaşımını sağlar ve yağmur oluşumu için gerekli olan nemi sağlar.
2. İklim ve Hava Durumu: Yüksek evapotranspirasyon oranları, havanın nemli olmasına yol açar ve yerel iklim koşullarını etkiler.
3. Su Kaynakları Yönetimi: Tarımda su kaynaklarını etkili bir şekilde yönetmek için evapotranspirasyon ölçümleri yapılır. Bu ölçümler, sulama gereksinimlerini belirlemek için kullanılır.
4. Biyosferin Sağlığı: Bitkiler ve ekosistemler için, evapotranspirasyon, su dengesinin korunmasına yardımcı olur ve doğal yaşam alanlarının sürdürülebilirliğini sağlar.

Evapotranspirasyonun Etkileyen Faktörler:

1. Sıcaklık: Yüksek sıcaklıklar, buharlaşmayı ve terlemeyi artırır.
2. Nem Oranı: Hava nem oranı düşükse, su buharının atmosferden kaçışı daha hızlı olur.
3. Rüzgar Hızı: Hızlı rüzgarlar, atmosferdeki su buharını taşıyarak buharlaşma hızını artırabilir.
4. Bitki Türü ve Örtüsü: Farklı bitki türleri farklı terleme hızlarına sahiptir. Örneğin, geniş yapraklı bitkiler, suyu daha fazla salar.
5. Toprak Özellikleri: Toprağın su tutma kapasitesi ve geçirgenliği, evapotranspirasyonu etkiler. İyi su tutan topraklar, suyun daha uzun süre toprakta kalmasını sağlar, bu da evapotranspirasyonu azaltabilir.
6. Su Mevcudiyeti: Su kaynaklarının bolluğu, evapotranspirasyon oranını doğrudan etkiler. Su bulunmadığında, terleme süreci yavaşlar.

Evapotranspirasyonun Ölçülmesi:

Evapotranspirasyon genellikle "ET" olarak kısaltılır ve çeşitli yöntemlerle ölçülür:

1. Penman-Monteith Yöntemi: En yaygın kullanılan hesaplama yöntemidir. Hava sıcaklığı, rüzgar hızı, nem oranı ve güneş ışınımı gibi faktörleri kullanarak evapotranspirasyon hesaplanır.
2. Su Bütçesi Yöntemi: Bu yöntem, bir bölgedeki suyun giriş ve çıkışlarını takip eder, evapotranspirasyonu ise suyun kaybı olarak hesaplardır.
3. Sıvı Su Kaybı (Lysimeter) Yöntemi: Bu yöntem, doğrudan bitkilerden veya topraktan su buharı kaybını ölçer.

Sonuç:

Buharlaşma ve terleme, suyun doğada hareketini sağlayan önemli süreçlerdir. Evapotranspirasyon, ekosistemlerin su dengesini ve tarımsal üretkenliği anlamada kritik bir rol oynar. Bu süreçlerin anlaşılması, su kaynakları yönetimi, tarımsal sulama, çevre koruma ve iklim değişikliği ile mücadele açısından büyük öneme sahiptir.