Birikinti Yelpazesi Nedir?

Birikinti yelpazesi (Dejection fan)

Akarsuların dağların eteklerinden düzlük alanlara açıldıkları   yerlerde biriktirme  şekli. Birikinti yelpazesinin  kalınlığı  ve yayılış  alanı akarsuyun gücüne, taşıdığı  maddenin boyutuna ve   miktarına göre değişir. Kaba malzeme  birikintileri  çoğunlukla  koni  şeklinde oluşur. Buna karşın ince malzeme taşınması ile oluşturulan  yelpaze geniş olup, eğimi de azdır. Sel karakterinde akarsuların oluşturduğu birikinti koni ve yelpazeleri genellikle hem eğimli hem de kalındır.

Birikinti Yelpazesi (Dejection Fan), özellikle akarsuların ve dağlardan gelen suyun taşıdığı sedimentleri (toprak, taş, kum, çakıl vb.) bir alanda biriktirmesiyle oluşan geniş, konik şekilli doğal bir yapıdır. Bu tür yapılar, akarsuların veya dağlardan gelen suyun yavaşladığı veya yön değiştirdiği yerlerde, taşıdığı malzemenin birikmesi sonucu meydana gelir. Bu birikinti, genellikle dağlık alanlarda, özellikle nehirlerin vadilerden denizlere veya göllere ulaşırken, eğimin azaldığı yerlerde oluşur.

Birikinti Yelpazesi Oluşumu:

Birikinti yelpazeleri, suyun hızı azaldığında veya suyun yönü değiştiğinde, taşıdığı malzemeleri bırakarak genişleyen ve konik şekil alan alanlardır. Bu süreç şu şekilde işler:

1. Akarsu ve Su Akışı: Akarsular, dağlardan ve yüksek bölgelerden aşağıya doğru akan suyun taşıdığı çeşitli katı maddeleri (sedimentleri) alır. Bu maddeler, genellikle taşlar, kumlar, kil ve çakıldan oluşur.

2. Hızın Azalması: Su, yüksek eğimden daha düz bir alana geçtiğinde, hızını kaybeder. Bu durumda, suyun taşıdığı sedimentler yere düşer ve zamanla birikmeye başlar.

3. Birikinti Oluşumu: Su akışının yavaşlaması sonucu, taşıdığı malzemeler vadinin tabanına doğru düşer ve birikmeye başlar. Bu birikme, genellikle geniş, konik bir şekil alır ve "dejection fan" adı verilen yapı meydana gelir.

4. Yelpaze Şeklinde Birikim: Birikinti, genellikle akarsuyun yatağının daha düz alanlarında genişleyerek yelpaze şeklini alır. Bu şekil, suyun daha fazla alana yayılmasının ve sedimentlerin bu alanlarda birikmesinin bir sonucudur.

Birikinti Yelpazelerinin Özellikleri:

• Şekil: Birikinti yelpazeleri genellikle konik bir yapıya sahiptir. Tepesi genellikle akarsuyun kaynağına yakın bir alanda, tabanı ise suyun aktığı yerin daha düz kısımlarında genişler.
• Sediment Çeşitleri: Yelpazelerin içinde farklı boyutlarda sedimentler bulunabilir. Bu, akarsuyun taşıma kapasitesine ve hızına bağlıdır. Genellikle büyük taşlar ve çakıllar, yelpazenin üst kısmında birikirken, daha ince kum ve kil daha alt kısımlarda yer alır.
• Konum: Birikinti yelpazeleri genellikle dağların eteklerinde, vadilerin sonunda veya akarsuların denize veya göllere döküldüğü alanlarda bulunur.
• Eğim: Yelpazelerin eğimi genellikle düşük ve düz olur, çünkü sedimentler birikim sürecinde genellikle suyun hızının azaldığı yerlerde yerleşir.

Birikinti Yelpazelerinin Ekolojik ve Jeolojik Önemi:

1. Toprak Oluşumu: Birikinti yelpazelerinde toprak oluşumu oldukça hızlı olabilir çünkü burada biriken organik ve inorganik materyaller bitkilerin büyümesine olanak tanıyacak şekilde çözünebilecek durumda olabilir. Bu alanlar verimli tarım arazileri yaratabilir.

2. Su Kaynağı Oluşumu: Birikinti yelpazeleri, suyun yer altına sızmasına olanak tanır ve yeraltı su seviyesini artırabilir. Bu, yer altı su kaynaklarının zenginleşmesini sağlayabilir.

3. Fosil ve Mineraller: Bu yapılar zamanla, özellikle jeolojik zaman dilimlerinde, fosil kalıntılarını veya değerli mineralleri içerebilir. Ayrıca, bu tür yapılar genellikle yeraltı su hareketlerini etkileyebilir ve dolayısıyla yer altı su akışlarını yönlendirebilir.

4. Erozyon Kontrolü: Birikinti yelpazeleri, toprak kaymalarını ve erozyonu önlemeye yardımcı olabilir. Bu yapılar, suyun taşıdığı malzemeleri biriktirerek, çevreye zarar vermesini engeller.

Sonuç:

Birikinti yelpazeleri (dejection fan), doğada önemli ekolojik ve jeolojik oluşumlardır. Akarsuların taşıdığı sedimentlerin birikmesiyle oluşan bu yapılar, toprağın oluşumu, yer altı su kaynaklarının zenginleşmesi ve hatta tarım için verimli alanların oluşmasına olanak tanır. Ayrıca, çevresel süreçlerin düzgün işlemesi açısından önemli bir rol oynar.