Barkan (kum tepeciği) Nedir?

Barkan (kum tepeciği) (Barchans)

Kumların birleşerek hilal şeklini oluşturduğu  büyük ve geniş  kumullardır. Rüzgarın  tek yönden esmesi ile oluşurlar. Kayma-akma  yüzeyi konkav tarafındadır. Kurak  bölgelerde rüzgarlar   tarafından taşınan kumların birikmesiyle oluşan barkanın rüzgar yönündeki ön kısmı basık, arka kısmı ise diktir. Dünya üzerindeki  en büyük enine kumullar  Çin’deki  Taklamakan Çölü’nde (1000 km   boya, 400  km  ene  ve  337,000 km2 alana sahip) bulunmaktadır.

Barkan (Kum Tepeciği) (Barchans)

Barkan, rüzgarın etkisiyle kumun birikmesiyle oluşan, genellikle yarım ay şeklinde olan kum tepecikleridir. Bu tepecikler, rüzgarın yönüne göre şekillenir ve hareket eder. Barkanlar, çöl ortamlarında ve diğer kuru bölgelerde sıkça görülebilir.

Barkanların Oluşumu

Barkanlar, rüzgarın kum tanelerini bir noktada toplayarak biriktiği bölgelerde meydana gelir. Bu tepeciklerin oluşumunda başlıca etmenler şunlardır:

1. Rüzgarın Yönü: Barkanlar, rüzgarın tek bir yönden sürekli olarak esmesi sonucu oluşur. Rüzgarın bir taraftan kumları taşıması ve diğer taraftan bu kumları biriktirmesi, bu şeklin oluşmasına yol açar.

2. Kum Tanelerinin Hareketi: Rüzgarın taşıdığı kum taneleri, yerden havalanarak bir engel ya da birikim alanına ulaşır. Bu noktada kumlar birikir ve zamanla barkan adı verilen tepecikler oluşur.

3. Toprak Yapısı ve Bitki Örtüsü: Rüzgarın etkisiyle barkanların oluşabilmesi için bitki örtüsünün zayıf olması ve toprak yapısının kumlu olması gereklidir. Bitki örtüsünün yokluğu, kumların daha kolay hareket etmesine olanak sağlar.

Barkanların Özellikleri

1. Yarım Ay Şeklinde Yapı: Barkanlar genellikle yarım ay (crescent) şeklinde olur ve her iki uçları rüzgar yönüne doğru açılır.

2. Yükseklik ve Boyut: Barkanların yüksekliği ve genişliği, rüzgarın gücüne ve kumların miktarına bağlı olarak değişir. Küçük barkanlar birkaç metre yüksekliğe ulaşabilirken, daha büyükleri 30 metreye kadar yükselebilir.

3. Hareket Etme: Barkanlar, rüzgarın etkisiyle yer değiştirir. Kumların sürekli taşınması ve birikmesiyle, barkanlar zamanla hareket eder ve şekilleri değişebilir. Bu hareket, barkanların yavaşça ilerlemesine yol açar.

4. Tek Yönlü Rüzgar: Barkanlar, genellikle tek yönlü rüzgarların etkisiyle oluşur. Eğer rüzgarın yönü değişirse, barkanların şekli de değişir. Bununla birlikte, barkanlar genellikle rüzgarın yönünü gösteren doğal işaretler olarak kullanılır.

Barkanların Ekosistemdeki Rolü

Barkanlar, çöl ve yarı çöl ekosistemlerinde önemli bir rol oynar. Bunlar:

• Toprak Koruma: Kumların birikerek tepecikler halini alması, kumun daha geniş alanlara yayılmasını engeller ve toprak erozyonunu azaltır.

• Hayvanlar İçin Yaşam Alanı: Barkanlar, bazı çöl hayvanları için barınma yeri oluşturabilir. Özellikle kum sıçanları gibi hayvanlar, bu tepeciklerin etrafında yuva yaparlar.

• Bitki Örtüsü: Barkanlar, bitki örtüsünün gelişmesini sınırlayan doğal engeller oluşturabilir. Bununla birlikte, bazı bitkiler barkanların arasındaki kumlara adapte olabilir ve büyüyebilir.

Barkanların Yerleşim Alanları

Barkanlar, dünya genelinde çoğunlukla çöl bölgelerinde bulunur. En yaygın görüldükleri yerler:

• Sahara Çölü: Afrika'nın en büyük çölü olan Sahara'da barkanlar yaygındır. Burada rüzgarın etkisiyle farklı boyutlarda ve şekillerde barkanlar oluşur.

• Gobi Çölü: Asya'nın büyük çöllerinden biri olan Gobi Çölü'nde de barkanlar görülür.

• Kızılkum Çölü: Orta Asya'da yer alan bu çöldeki barkanlar, rüzgarın yönü ve kum yapısına bağlı olarak şekil alır.

• Arabistan Yarımadası: Bu bölgedeki çöllerde de barkanlar, rüzgarın etkisiyle şekil alan kum tepecikleri olarak yer alır.

Barkanların Çevresel Etkileri

• Erozyon: Barkanlar, kumların yer değiştirmesiyle toprak erozyonuna yol açabilir. Bu, tarıma elverişli toprakların kaybına neden olabilir.

• Sahra Çölü'nde Barkanlar: Bu çöl, barkanlar ile tanınan büyük alanlara sahiptir. Rüzgarın sürekli etkisi, burada ekosistemi şekillendirir.

Sonuç

Barkanlar, rüzgarın etkisiyle kumun birikmesiyle oluşan doğal yapılar olup, ekosistemler için önemli rol oynar. Çöl ortamlarında, bitki örtüsünün yokluğu ve kumlu yapılar nedeniyle ortaya çıkan bu yapılar, hem ekosistem dengesini korur hem de çevresel faktörlere adaptasyon sağlar. Barkanlar, aynı zamanda çöl manzaralarının belirgin unsurlarından biridir ve sürekli değişen doğal süreçlerin bir örneğidir.