Dormansi Nedir?

Dormansi (Çimlenme Durgunluğu)

Olgunluğa yeni erişmiş tohumların çimlenebilmeleri için genellikle belli bir sürenin geçmesi gerekir. 

Böyle tohumlarda bazan embriyo ve endosperm bulunsa bile çimlenme gerçekleşemez, bitkinin kendinden kaynaklı ve kendine özgü içsel nedenlerle tohumda ya da bitkinin diğer organlarında gelişme görülmemesine “Dormansi” (Çimlenme durgunluğu) denilmektedir.

Çimlenme durgunluğu sözcüğü yalnızca içsel etmenlerin etkisi sonucu tohumda çimlenmenin gecikmesi durumu için kullanılır. Çevre koşullarının etkisi altında bir bitki organının gelişmesindeki gecikme ise çoğunlukla "Dinlenme hali" sözcüğüyle ifade edilmektedir.

Pratikte tohumların ya da diğer bitki organlarının gerçekten durgunluk döneminde mi oldukları yoksa basit sıradan bir dinlenme durumunda mı bulundukları konusunda kesin yargıya varma imkanı oldukça sınırlıdır.

Dormansi, bitkilerin çevresel koşullara karşı tepki vererek metabolizmalarını geçici olarak yavaşlatmaları veya durdurmaları durumudur. Bu süreç, bitkilerin aşırı sıcaklık, su eksikliği, ışık yetersizliği gibi zorlayıcı koşullardan korunmalarını sağlar. Dormans, genellikle uyku hali olarak tanımlanabilir, çünkü bitki büyümesi durmaz, ancak çok düşük bir hızda gerçekleşir.

Dormansi, bitkilerde çeşitli evrelerde ve koşullarda ortaya çıkabilir ve bitkilerin hayatta kalabilmesi için kritik bir stratejidir. Özellikle bazı ağaçlar, çiçekler ve tohumlar dormansi dönemlerini yaşamaktadırlar.

Dormans Türleri:

1. Fizyolojik Dormans:

   • Bu tür dormans, bitkilerin çevresel koşullara uyum sağlamak için içsel biyolojik mekanizmalarını yavaşlatması sonucu meydana gelir.
   • Örneğin, tohumlar düşük sıcaklıklarda fizyolojik dormans haline girer, bu da onların yalnızca belirli bir sıcaklık aralığında çimlenebilmelerini sağlar.

2. Ekolojik Dormans:

   • Bitkiler, çevre koşullarına göre dormans dönemine girebilir. Bu, özellikle aşırı su kaybı, don gibi çevresel faktörlerden korunma amacıyla oluşur.
   • Örneğin, bazı bitkiler yaz aylarında aşırı sıcak ve su eksikliği nedeniyle dormans durumuna geçebilir.

3. Mekanik Dormans:

   • Bu tür dormans, tohumların dış kabuklarındaki fiziksel bariyerler nedeniyle meydana gelir. Toğum kabuğu, çevresel koşullara karşı koruma sağlamak için çok serttir ve tohumun çimlenmesini engeller.
   • Tohumların dış kabuğunun zarar görmesi veya uygun çevresel koşulların oluşması ile bu dormans durumu kırılabilir.

Dormansın Bitkiler Üzerindeki Etkisi:

1. Büyüme ve Gelişim:
   Dormans, bitkilerin aşırı koşullarda büyümelerini engelleyerek hayatta kalmalarını sağlar. Bu, bitkinin çevresel stres faktörlerine karşı dayanıklılığını artırır.

2. Çimlenme ve Üreme:
   Tohumlar, çevresel koşullar uygun hale geldiğinde dormans halini terk eder ve çimlenirler. Bu süreç, bitkinin hayatta kalma şansını artırır, çünkü uygun koşullar sağlandığında üreme başlar.

3. İklimsel Uyarlanma:
   Dormans, bitkilerin iklimsel koşullara göre adapte olmasını sağlar. Örneğin, kış mevsiminde donma riski yüksek olan bölgelerde bitkiler dormans durumuna geçerek hayatta kalmalarını sürdürürler.

Dormansın Tarımda ve Doğada Önemi:

1. Tarımda Kullanımı:
   Tarımda, bazı bitkilerin tohumlarının çimlenme sürecini kontrol etmek için dormans süreci kullanılır. Tohumların çimlenmeden önce belli bir süre soğuk ya da sıcak şartlara maruz bırakılması gerekebilir. Bu durum, özellikle meşe gibi bazı bitkilerde yaygındır.

2. Doğal Hayatta Koruma:
   Doğada, dormans bitkilerin mevsimsel değişimlere uyum sağlamasına yardımcı olur. Özellikle sert iklimlerde, bitkiler ve ağaçlar, kışın su ve besin kaynaklarının azaldığı dönemde dormans haline geçer.

Dormans Sürecinin Kırılması:

Bitkiler, çevresel koşullar yeniden uygun hale geldiğinde dormans halini terk ederler. Bu durum, genellikle uygun sıcaklık, nem ve ışık koşulları sağlandığında gerçekleşir. Örneğin:

• Sıcaklık: Düşük sıcaklıkta dormans durumunda olan tohumlar, sıcaklığın yükselmesiyle çimlenmeye başlar.
• Su: Yetersiz suyun olduğu dönemde dormans durumuna geçen bitkiler, su temini sağlandığında büyümeye devam eder.
• Işık: Bazı bitkiler, ışığın şiddetini veya süresini tetikleyerek dormans halinden çıkarlar.

Sonuç:

Dormans, bitkiler için önemli bir hayatta kalma stratejisidir. Çevresel zorluklara karşı dayanıklılığı artırarak, uygun koşullar sağlandığında bitkilerin büyüme ve üremelerini sürdürebilmesini sağlar. Tarımda bu süreç, özellikle tohum üretimi ve bitki sağlığı açısından önemli bir rol oynar.