TOPRAK VERİMLİLİĞİ

Toprak;

-Doğal, karmaşık ve gözenekli bir sistemdir.

-Katı, sıvı ve gaz fazlarından oluşan heterojen bir yapıya sahiptir.

-Toprağın katı fazı, farklı şekil ve büyüklüklerde mineral parçacıklar ile bunları kaplayan amorf yapıdaki organik madde ve hidrate demir oksitlerden oluşur.

-Bu sistemde, toprak suyu sıvı fazı, toprak havası ise gaz fazını ifade eder.

Orta bünyeli topraklarda fazların hacimsel olarak değişim oranları ideal bir bitki yetiştirme ortamı için arzu edilen değerlere genellikle yakındır. Söz konusu değerler, toplam hacmin % 50’ sinin katı fazdan, % 50’sinin ise boşluk hacminden oluşması şeklindedir. Katı fazın % 90’ınm mineral, % 10’unun ise organik parçacıklardan oluşması, boşluk oranının yarısının toprak suyu, yarısının ise toprak havası tarafından işgal edilmiş olması fiziksel açıdan ideal bir toprak ortamını tanımlar.

Tarım; bir bakıma bitkiyi aracı olarak kullanarak topraktan en yüksek verimi alma sanatıdır diye tarif edilebilir. Bu işlemde yeryüzü sürekli olarak kullanılmaktadır. Bunun temini için toprakta bulunan çok yönlü denge ve düzenin korunması gerekir. Dolayısıyla yalnız topraktan sağlanacak olan ürün değil, elde edilecek olan ürünü takiben toprak verimliliğinin devamlılığını da sağlayabilmek, tarımda büyük önem taşır.(rekor gelişim)

Toprak verimliliğini kesin sınırlar içerisinde ortaya koyacak sabit bir düşünce bulunmamaktadır. Bir kısım araştırmacılara göre verimli toprağın bitki için gerekli tüm bitki besin elementlerini uygun miktarda ve dengeli oranlarda bitki kök bölgesinde bulundurması, aynı zamanda iyi bir bitki gelişimi için toprakta zararlı elementlerin ya da bitki gelişimi için olumsuz koşulların bulunmaması gerekir.

Toprak verimliliği ve üretkenliği terimleri de birbirleri ile karıştırılmamalıdır. Verimli topraklar aynı zamanda üretkendir. Buna karşılık her üretken toprak verimli olmayabilir. Örneğin, az yağış alan, besin elementlerince yetersiz, zayıf drenaj ve havalanma koşullarına sahip, tuzluluk ya da alkalilik sorunları

Toprağın besin elementleri ve organik maddece zengin olması verimlilik bakımından önemlidir. Ancak, toprağın fiziksel özelliklerinin bitki gelişimini desteklemesi açısından toprak üretkenliği de önem kazanır. Başka bir ifade ile, toprağın yalnız bitkilerin ihtiyaç duyduğu besin elementlerini içermesi yetmez, aynı zamanda kök gelişimi için mekaniksel direnç göstermemesi ve iyi derecede su ve hava ilişkilerine de sahip olması gerekir.( rekor gelişim)bulunan, bünyesinde bitki gelişimine zararlı elementler içeren ve diğer verimliliği kısıtlayıcı koşullara sahip topraklar üretken olsa da, verimli değildirler. Ancak, olumsuz koşullar olumlu hale getirildiğinde bu tür topraklar verimli hale getirilebilir.

Bitki gelişimi ve ürün verimi, gelişim faktörlerinin ortak fonksiyonudur. Bu faktörler arasındaki ilişkiler çeşitli verimlilik kanunları ile açıklanmıştır. Örneğin Liebig tarafından ortaya konulan ‘Minimum Kanunu’na göre, herhangi bir topraktan elde edilecek olan ürün miktarı, o toprakta en düşük düzeyde bulunan besin elementi miktarı (ya da gelişim faktörü) ile sınırlıdır. Bu kurama göre toprakta bitki besin elementlerinden örneğin azot sınırlı düzeyde ise, gübreleme ile diğer besin elementlerinin miktarı artırılsa da, ürün miktarı noksan olan besin elementi ile sınırlı kalacaktır. Bu tür kuramsal temellere bağlı olarak diğer bir kısım araştırmacılar tarafından da çeşitli verimlilik kanunları ortaya konmuş ve çeşitli modifikasyonlar yapılarak, gelişim faktörleri ile verimlilik arasındaki ilişkiler üzerine çok sayıda çalışmalar yapılmıştır.

Sonuç olarak, bu kadar karmaşık bir yapıya sahip olan toprakta, bitki gelişimi ve optimal verimi diğer ekolojik koşullar ve insan müdahalesi gibi daha pek çok etken yönlendirmektedir. Sürdürülebilir toprak verimliliği ve iyi bir tarım için tüm toprak, bitki, iklim koşulları ve insan faktörünün birbirlerine uyumlu olması gerekir. Bu denge ve düzen ne kadar iyi kurulursa, bitki o kadar iyi gelişmekte, verim o ölçüde artmakta, kazanç o kadar fazla olmaktadır. Bu etkenler arasındaki denge ve düzen, birbirlerinin aleyhine bozulduğu anda, toprak verimliliği ve sonuçta ürün verimi olumsuz yönde etkilenmektedir.

TOPRAK SINIFLARI

Toprak Sınıfı	Sembol	Tanımlama
Kum	S	Kum %85’den fazladır
Tınlı kum	LS	Kum %70-85 arasındadır
Tın	L	Kum, silt ve kil içerikleri yakındır
Kumlu tın	SL	Kum %42’den fazladır
Kumlu killi tın	SCL	Kum %45’den fazla, silt %27’den az ve kil %20-35 arasındadır
Siltli tın	SİL	Silt %50’den fazla, kil %28’den azdır
Silt	Si	Silt %80’den fazla, kil %12’den azdır
Siltli killi tın	SiCL	Kum %20’den, kil %40’dan azdır
Killi tın	CL	Kum %20-45, kil %27-40 arasındadır
Kumlu kil	SC	Kum %45’den fazla, silt %20’den az ve kil %35-55 arasındadır
Siltli kil	SiC	Kum %20’den az, silt ve kil %40-60 arasındadır
Kil	C	Kum %45 ve silt %40’dan az, kil %40’dan fazladır

Kaba ve ince bünyeli topraklarda önemli bazı toprak özelliklerinin karşılaştırılması

Toprak özelliği	Kaba bünyeli (kumlu) toprak	İnce bünyeli (killi) toprak
Besin elementi potansiyeli	Düşük	Yüksek
Katyon değişim kapasitesi	Düşük	Yüksek
Agregasyon derecesi	Zayıf	Kuvvetli
Su geçirgenliği	Hızlı	Yavaş
Hava geçirgenliği	Hızlı	Yavaş
Su tutma kapasitesi	Düşük	Yüksek
Hacim ağırlığı	Yüksek	Düşük
Porozite	Düşük	Yüksek
Özgül yüzey alanı	Düşük	Yüksek
Plastiklik	Az	Çok
Şişme-büzülme potansiyeli	Düşük	Yüksek
Sıkışabilirlik	Düşük	Yüksek
İşlenebilirlik	Kolay	Zor
Toprak sıcaklığı	Yüksek	Düşük
Erozyona duyarlılık	Yüksek	Düşük